Seit 2 Jahren Geldsperre und so wird es bleiben, weil Edi Rama, die Aufklärung über den Verbleib der Gelder verweigert.
FTI Consulting Deutschland, mit Farina Casselmann, im Deppenbetrug, mit der Profi Verbrecherin: Frida Krifca, und dem Diebstahl von EU Geldern: Alles Betrugs Modelle: Frankreich verbietet Windkraft Anlagen rückwirkend: und Agrar Fund, IPARD, AZHPR, Pro Credit
Sowas hätte vor über 20 Jahren gemacht werden müssen, jetzt ist es viel zu spät
30. Juli 2025, 11:54 Uhr
„Kein Geld für die Landwirtschaft ohne Garantien“, EU bestraft Rama-Regierung: Blockade von IPARD III bleibt bestehen
Verfasst von Pamfleti
Die Europäische Kommission hat die Unterstützung der albanischen Landwirtschaft durch IPARD-Mittel im August 2023 eingestellt, da das Europäische Amt für Betrugsbekämpfung (OLAF) nach Untersuchungen aufgrund von Beschwerden verschiedener Bürger über Korruption, Günstlingswirtschaft und politische Einflussnahme einen schwerwiegenden Missbrauch von Mitteln aus dem vorherigen IPARD-II-Programm festgestellt hatte.
„Kein Geld für die Landwirtschaft ohne Garantien“, EU bestraft
Kein Geld für die Landwirtschaft ohne Garantien, EU bestraft Rama-Regierung
Zwei Jahre nach der Blockade der IPARD-Mittel für die Landwirtschaft ist die Regierung ihren Verpflichtungen, Brüssel die Unterstützung durch IPARD III freizugeben, noch immer nicht nachgekommen.
Der Albaner „Elvis Demçe“ hat heute das Drogen Geschäft in Rom übernommen vom „Mogherini“ und „Valentina Errante“
Alles normal in Albanien, denn die Dumme Frau, war im Solde der Edi Rama Mafia
Die Ex Mafia Ministerin: Frida Krifca, führt ein Luxusleben mit den gestohlenen EU Geldern, des Agrarfund: AZHBR
22. Juli 2025 / Politik Mafia
Geld Sperre der EU, weil Berichte verweigert wurden: wie IPARD, AZHBR, wie die Albanische Mafia Regierung die EU Gelder, mit „Ministerin: Frida Krifca“ stahl
19. Juni 2025 / Politik Mafia
Die Mafia Geschäfte der BMZ, GIZ, Pro Credit Bank, Deval: Desaster immer in Mafia Geschäften mit IPARD, AZHBR, Kokain, Micro Krediten
EU-Kritik an Rama-Regierung: Kein Geld für die Landwirtschaft ohne Garantien zum Schutz der Mittel 13:20 : 30.07.2025 in NACHRICHTEN, WIRTSCHAFT, CHRONIKEN, HAUPT, POLITIK Obwohl seit der Sperrung der IPARD-Mittel für die Landwirtschaft zwei Jahre vergangen sind, ist die Regierung ihren „Pflichten“ noch immer nicht nachgekommen, damit Brüssel die Unterstützung durch IPARD III freigeben kann. Ein Beamter der Europäischen Kommission erklärte gegenüber Report TV, dass die Finanzierung der Landwirtschaft nicht freigegeben werde, wenn Albanien die EU-Steuergelder nicht schütze. „Die Europäische Union ist bereit, albanische Landwirte, den Agrar- und Lebensmittelsektor sowie ländliche Gebiete auch in Zukunft zu unterstützen, sofern die finanziellen Interessen der Europäischen Union angemessen geschützt werden“, heißt es in der Antwort. Die Europäische Kommission erklärt, dass dieses Thema von den albanischen Behörden als vorrangig betrachtet werden sollte, damit vergangene Fehler bei der Verwaltung und Verwendung von EU-Mitteln korrigiert werden. Lesen Sie auch: CNN-Analyse: Trump gewinnt Zollkrieg mit der EU, Union zeigt sich bedauerlich Albanien ist in Europa das zweitniedrigste Land bei den staatlichen Ausgaben für Forschung und Entwicklung „Da es sich um EU-Steuergelder handelt, erwarten wir von den albanischen Behörden, dass sie dieses Thema sehr ernst nehmen“, so die Kommission. Die Kommission gibt an, von den albanischen Behörden darüber informiert worden zu sein, dass eine Prüfung der IPARD-II-Zahlungen durchgeführt wird. „Ein bilaterales Verfahren zwischen der Europäischen Kommission und den albanischen Behörden läuft, um sicherzustellen, dass die nationalen Behörden so schnell wie möglich geeignete Korrekturmaßnahmen ergreifen. Im Rahmen dieses Verfahrens wurde die Europäische Kommission darüber informiert, dass die albanische Regierung eine externe Wirtschaftsprüfungsgesellschaft mit einer umfassenden externen Prüfung der IPARD-II-Zuschüsse und -Zahlungen sowie des neu eingerichteten internen Verwaltungs- und Kontrollsystems beauftragt hat“, so die Kommission. Die Europäische Kommission stellte die Förderung der albanischen Landwirtschaft durch IPARD-Mittel im August 2023 ein, da das Europäische Amt für Betrugsbekämpfung (OLAF) nach Untersuchungen aufgrund von Beschwerden verschiedener Bürger über Korruption, Günstlingswirtschaft und politische Einflussnahme einen schwerwiegenden Missbrauch von Mitteln aus dem vorherigen IPARD-II-Programm feststellte. IPARD III, auf das die albanischen Landwirte warten, sieht Unterstützung in Höhe von 112 Millionen Euro in neun Bereichen vor, darunter ländliche Infrastruktur, Marktaufbau, Agrarverarbeitung bzw. Agrotourismus, Forstwirtschaft, technische Hilfe und Beratung. Am 18. Juni 2025 kehrte die Delegation der Europäischen Kommission und der IPARD-Strukturen nach Albanien zurück, um die Monitoringberichte zu den von der EU für den Agrarsektor des Landes bereitgestellten Mitteln zu analysieren. Die EU-Delegation wurde über den Abschlussbericht von IPARD II sowie den Jahresbericht für 2024 informiert. Ebenso wurden sie von albanischen Institutionen (MARD, AZHBR) über die Maßnahmen zur Verwaltung und Überwachung der IPARD-Mittel informiert./ReportTv
siehe
BE ‘shuplakë’ qeverisë Rama: S’ka para për bujqësinë pa garanci se fondet mbrohen
nëAKTUALITET, EKONOMI, KRONIKE, KRYESORE, POLITIKE
Edhe pse po bëhen 2 vite nga bllokimi i fondeve të IPARD për bujqësinë ende qeveria nuk i ka përmbushur ‘detyrat’ në mënyrë që Brukseli të zhbllokojë mbështetjen përmes IPARD III.
Një zyrtar i Komisioni Evropian i tha Report TV se nëse Shqipëria nuk mbrojtjen e fondeve të taksapaguesve të BE, financimi për bujqësinë nuk do të hapet.
“Bashkimi Evropian është i gatshëm të vazhdojë të mbështesë fermerët shqiptarë, sektorin agroushqimor dhe zonat rurale në të ardhmen, me kusht që interesat financiare të Bashkimit Evropian të mbrohen siç duhet”, thuhet në përgjigje.
Komisioni Evropian shprehet se kjo çështje duhet parë me prioritet nga autoritetet shqiptare, që të korrigjohen gabimet e së shkuarës në menaxhimin dhe përdorimin e fondeve të BE-së.
“Duke qenë se kemi të bëjmë me paratë e taksapaguesve të BE-së, presim që autoritetet shqiptare ta marrin shumë seriozisht këtë çështje”, thotë KE.
Aktualisht KE thotë se është vënë në dijeni nga autoritetet shqiptare që po bëhet një auditim për pagesat e IPARD II.
“Një procedurë dypalëshe midis Komisionit Evropian dhe autoriteteve shqiptare është në vazhdim për të siguruar që veprimet e duhura korrigjuese të ndërmerren nga autoritetet kombëtare sa më shpejt të jetë e mundur. Në kuadër të kësaj procedure, Komisioni Evropian është informuar se qeveria shqiptare ka kontraktuar një firmë auditimi të jashtëm për të kryer një auditim të jashtëm gjithëpërfshirës mbi grantet dhe pagesat IPARD II, si dhe mbi sistemin e sapokrijuar të menaxhimit dhe kontrollit të brendshëm”, thotë KE.
Komisioni Evropian ndërpreu mbështetjen e bujqësisë shqiptare përmes fondeve të IPARD në gusht të 2023-shit për shkak se OLAF (Zyra Evropiane Kundër Mashtrimit), gjeti keqpërdorime serioze me fondet e programit te mëparshëm IPARD II, pas hetimeve që ata bën pas denoncimeve të qytetarëve të ndryshëm për korrupsion, favorizime e ndërhyrje politike.
IPARD III të cilin e presin fermerët shqiptarë parashikon mbështetje prej 112 milionë euro në 9 fushat që do të mbështeten me fonde, si infrastrukturë rurale, ndërtim tregjesh, për Agro-përpunim apo Agro-turizëm, pylltari, asistencë teknike e këshillim.
Më 18 qershor 2025 Delegacioni i Komisionit Evropian dhe strukturat e IPARD, u rikthyen në Shqipëri për të analizuar raportet e monitorimit të fondeve që BE, jep për sektorin e bujqësisë në vend.
Delegacioni i BE u njoh me raportin përfundimtar të IPARD II si dhe me raportin vjetor për vitin 2024. Po kështu institucionet shqiptare (MBZHR, AZHBR) i kanë njohur me masat e marra për menaxhimin dhe për monitorimin e fondeve të IPARD./ReportTv
30 Korrik 2025, 11:54
“S’ka para për bujqësinë pa garanci”, BE godet qeverinë Rama: Bllokimi i IPARD III mbetet në fuqi
Shkruar nga Pamfleti
Komisioni Evropian ndërpreu mbështetjen e bujqësisë shqiptare përmes fondeve të IPARD në gusht të 2023-shit për shkak se OLAF (Zyra Evropiane Kundër Mashtrimit), gjeti keqpërdorime serioze me fondet e programit te mëparshëm IPARD II, pas hetimeve që ata bën pas denoncimeve të qytetarëve të ndryshëm për korrupsion, favorizime e ndërhyrje politike.
S’ka para për bujqësinë pa garanci, BE ndëshkon qeverinë Rama
2 vite nga bllokimi i fondeve të IPARD për bujqësinë ende qeveria nuk i ka përmbushur detyrat në mënyrë që Brukseli të zhbllokojë mbështetjen përmes IPARD III.
Një zyrtar i Komisionit Evropian tha se nëse Shqipëria nuk bën mbrojtjen e fondeve të taksapaguesve të BE, financimi për bujqësinë nuk do të hapet.
“Bashkimi Evropian është i gatshëm të vazhdojë të mbështesë fermerët shqiptarë, sektorin agroushqimor dhe zonat rurale në të ardhmen, me kusht që interesat financiare të Bashkimit Evropian të mbrohen siç duhet”, thuhet në përgjigje.
Komisioni Evropian shprehet për Report TV se kjo çështje duhet parë me prioritet nga autoritetet shqiptare, që të korrigjohen gabimet e së shkuarës në menaxhimin dhe përdorimin e fondeve të BE-së.
“Duke qenë se kemi të bëjmë me paratë e taksapaguesve të BE-së, presim që autoritetet shqiptare ta marrin shumë seriozisht këtë çështje”, thotë KE.
Aktualisht KE thotë se është vënë në dijeni nga autoritetet shqiptare që po bëhet një auditim për pagesat e IPARD II.
“Një procedurë dypalëshe midis Komisionit Evropian dhe autoriteteve shqiptare është në vazhdim për të siguruar që veprimet e duhura korrigjuese të ndërmerren nga autoritetet kombëtare sa më shpejt të jetë e mundur. Në kuadër të kësaj procedure, Komisioni Evropian është informuar se qeveria shqiptare ka kontraktuar një firmë auditimi të jashtëm për të kryer një auditim të jashtëm gjithëpërfshirës mbi grantet dhe pagesat IPARD II, si dhe mbi sistemin e sapokrijuar të menaxhimit dhe kontrollit të brendshëm”, thotë KE.
Gjoka
Juli 31, 2025., 21:08 •
Edi Rama vor einem Regal mit seinen Skulpturen. 1999 und 2003 hat er auf der Biennale in Venedig ausgestellt.© Ilir Tsouko für ZEITmagazin
Edi Rama: "Zu Hause habe ich die härteste Opposition, die ich jemals erlebt habe"
Edi Rama war Basketballer, Künstler, heute ist er Regierungschef Albaniens, einige sagen: einer ohne Moral. Ein Gespräch über seine ungewöhnliche Karriere, Macht und seine Frau.
Interview: Stephan Lebert und Stefan Willeke
Aus der ZEIT Nr. 32/2025 30. Juli 2025
Inhalt
Auf einer Seite lesen Inhalt
Dieses Interview mit Albaniens Regierungschef Edi Rama hat eine Vorgeschichte. Nachdem ich, der ZEIT-Reporter Stefan Willeke, im Mai 2024 einen Artikel veröffentlicht hatte, in dem ich den mürrischen Rama schilderte, der sich mit seinem Computer im Büro abplagte, rief er mich an und schimpfte mehr als 20 Minuten lang. Er war kaum zu bremsen. Wie ich auf die Idee kommen könne, ihn derart verzerrt darzustellen! "Sie beleidigen nicht nur mich, Sie beleidigen Albanien", sagte er. Ob ich nicht wisse, welch große Fortschritte das Land in der Informationstechnologie mache. Und dann werde der Premierminister als ein Mann präsentiert, der unfähig sei, ein Computerkabel anzuschließen. "Wissen Sie, woraus eine große Lüge besteht?", fragte er und antwortete sich selbst: "Nicht aus tausend kleinen Lügen, sondern aus tausend kleinen Halbwahrheiten." Er sagte: "Sie haben mir mit Ihrem Artikel meinen Tag versaut. Jetzt will ich Ihnen mit meinem Anruf Ihren Tag versauen." Schließlich erwähnte er, dass Albanien ein großherziges Land sei. Ich sei dort auch in Zukunft willkommen. Albanien ist Edi Rama, und Edi Rama ist Albanien, das war die Zusammenfassung seiner Tirade. So machte ich mir wenig Hoffnung, dass Rama einem Interview zustimmen werde. Ich kontaktierte ihn. Wenige Minuten später schickte er mir bestens gelaunt eine Sprachnachricht. "Sie sind ein guter Mann", sagte er, "ein ehrlicher Mann. Das Leben ist kurz, zu kurz, um Menschen etwas nachzutragen." Zum Abschied nannte er mich "my friend". Edi Rama, das muss man ihm lassen, besitzt eine erstaunliche Wandlungsfähigkeit. Seit 2013 regiert er ununterbrochen das Land, im Mai gewann er wieder die Wahlen, seine vierte Amtszeit hat begonnen.
ZEITmagazin: Herr Premierminister, lassen Sie uns mit Ihrer Körpergröße anfangen. Sie sind einer der größten Regierungschefs in Europa, oder?
Edi Rama: Ja, ich denke schon.
ZEITmagazin: Oder in der ganzen Welt?
Rama: Keine Ahnung, aber bestimmt in Europa. Milo Ðukanović, der frühere Präsident von Montenegro, war auch sehr groß, aber er ist nicht mehr im Amt.
ZEITmagazin: Sie waren früher Basketball-Profi. Sie bringen es auf 2,02 Meter.
Rama: Nein, auf 1,98 Meter.
ZEITmagazin: Wie Friedrich Merz. Acht Zentimeter mehr als Donald Trump. Ist es in der Politik von Vorteil, groß gewachsen zu sein?
Rama: Schon möglich. Ich kenne eine Statistik, die besagt, dass die körperlich größeren Kandidaten die Wahlkämpfe in rund 80 Prozent gewinnen.
Edi Rama
1964 geboren, ist Premierminister von Albanien und Künstler. Seine Kunst war unter anderem im Haus der Kunst in München zu sehen und zweimal auf der Biennale in Venedig. Er lebte einige Jahre in Paris. Im Jahr 2000 wurde er Bürgermeister von Tirana und blieb es elf Jahre lang. Seit 2005 ist Rama Vorsitzender der Sozialistischen Partei Albaniens, seit 2013 regiert er das Land. Eines seiner Wahlversprechen war es, Albanien bis 2030 in die EU zu führen. Rama werden immer wieder Korruption und Kontakte zum organisierten Verbrechen nachgesagt. Er soll staatliche Institutionen geschwächt und die Pressefreiheit eingeschränkt haben.
Edi Rama, 61 Jahre alt, Vorsitzender der Sozialistischen Partei Albaniens. Als er noch Bürgermeister der Hauptstadt Tirana war, vom Jahr 2000 an, ließ er die Fassaden vieler Häuser in der einst grauen Stadt leuchtend bunt anmalen. Lebendig sollte Albanien wirken, attraktiv. Er verstand sich schon immer als Künstler, der es zu politischer Macht gebracht hatte. Gegenüber der ZEIT sagte er mal: "George Bush Junior war auch ein Maler, aber er war nicht so gut wie ich." Die Wände seines Büros, in dem das Interview stattfindet, hat Rama mit Hunderten computerbearbeiteten Kopien seiner Zeichnungen dekoriert. Da sitzt er nun in seinem Ledersessel und lächelt verschmitzt. Schwarzes Shirt, Stoffhose, hellblaue Turnschuhe, in der Hand eine rote Lesebrille.
Newsletter
Beziehungsweise
Jeden Mittwoch spüren wir in unserem Beziehungsnewsletter den wohl aufregendsten zwischenmenschlichen Verbindungen nach. Abonnieren Sie »Beziehungsweise« jetzt kostenlos.
ZEITmagazin: Auf Fotos sieht man Sie gemeinsam mit dem französischen Staatspräsidenten Emmanuel Macron oder mit der Präsidentin der EU-Kommission Ursula von der Leyen. Und stets ragen Sie optisch heraus.
Rama: Mit Rishi Sunak, dem früheren Premierminister von Großbritannien, war es besonders lustig. Vor der berühmten 10 Downing Street in London wurden Fotos aufgenommen, und die britische Presse hat Rishi sehr verärgert, wegen unseres Größenunterschieds. Er sah so klein aus. Doch als Kind habe ich es gehasst, so groß zu sein. Es war fürchterlich. Das war in der kommunistischen Ära, als morgendliche Gymnastik in der Schule zur Pflicht wurde – ein Exportprodukt der chinesischen Kulturrevolution. Ich konnte nicht übersehen werden, und der Lehrer schrie immer: "Rama, wach auf, beweg dich! Rama, mach das anders!" Oder wenn ich in der Klasse laut gelacht hatte – zusammen mit anderen –, wurden die Lehrer auf mich immer als Erstes aufmerksam. Ich konnte mich nie verstecken.
ZEITmagazin: Steigt mit der Körpergröße die politische Autorität?
Rama: Nicht unbedingt. Schauen Sie sich Georgia Meloni an, die italienische Regierungschefin. Sie ist klein, aber ihr Charisma lässt sie groß erscheinen. Ich denke, Charisma ist entscheidender als die Körpergröße. Einer meiner ehemaligen Basketballfreunde ist größer als ich. Weil er aber kein Charisma hat, wirkt er oben in der Luft verloren. Irgendwie tut er den Leuten leid.
ZEITmagazin: Hat Ihnen Ihre physische Stärke geholfen, als jemand im Jahr 1997 versuchte, Sie umzubringen?
Rama: Dieser Meinung waren die Ärzte, die mich behandelten. Der Angriff auf mich war sehr brutal.
ZEITmagazin: Die Attacke fand in Tirana statt. Sie waren 32 Jahre alt, Lektor an der Kunstakademie und einer der streitbaren Intellektuellen, die sich in Zeitungsartikeln mit der Obrigkeit anlegten. Das Land stand damals kurz vor schweren politischen Unruhen.
Rama: Es geschah am 22. Januar 1997. Ich war mit meiner Freundin und einem meiner Freunde auf dem Heimweg. Damals lebten wir in einer kleinen Wohnung in einem Vorort. Es war eine kalte Nacht nach einem Regenschauer, und Tirana war damals eine ganz andere Stadt. Der Strom fiel regelmäßig aus, nachts glichen die Straßen schwarzen Löchern. Kurz bevor ich das Haus erreichte, in dem ich wohnte, tauchten zwei dunkle Silhouetten auf. Zunächst glaubte ich, einen der Männer zu erkennen, der eine Papierrolle in der Hand hielt: einen meiner Studenten, eine Art Bodybuilder. Aber nein, in der Papierrolle schwang er eine Eisenstange. Ich fiel unter den Schlägen zu Boden und versuchte, meine Freundin zu schützen, indem ich sie mit beiden Händen hinter meinem Rücken festhielt. Ich sah die Lichter der Öllampen in den Hausfenstern flackern, und ich dachte: "Das war’s, mein Leben ist zu Ende." Die Männer ließen mich – scheinbar tot – im Schlamm liegen. Blut strömte aus meinem Gesicht, auch mein Mund war voller Blut. Ich hatte mehrere Risse in meiner Kopfhaut und meiner Nase. Dieser Artikel stammt aus der ZEIT Nr. 32/2025. Hier können Sie die gesamte Ausgabe lesen. Ausgabe entdecken
ZEITmagazin: Wer waren diese Männer?
Rama: Ich weiß es noch immer nicht genau. Aber ich weiß, dass es ein versuchter Auftragsmord des Geheimdienstes des damaligen Staatspräsidenten war. Ich hatte versucht, eine Petition zu organisieren, in der die Regierung zum Rücktritt aufgefordert werden sollte. Im Krankenhaus sagte mir der Arzt, der mich behandelte: "Ohne Ihre gute Konstitution als Sportler wäre es schlimm ausgegangen. Ihre Körpergröße hat Ihnen auch geholfen, einige Schläge haben Sie nicht voll erwischt."
ZEITmagazin: Wie war Ihre Kindheit und Jugend in Albanien, in diesem armen, streng abgeschotteten Land, dessen Bevölkerung von dem Diktator Enver Hodscha unterdrückt wurde und das als Europas Nordkorea bezeichnet wurde?
Rama: Wir Kinder hatten nicht viel, aber draußen waren wir frei und ziemlich glücklich. Wir bastelten uns Fußbälle aus Gummiresten. Wir spielten mit alten Steinen und Holzstücken. Oder wir saßen am Straßenrand und dachten uns Ratespiele aus: Welche Nummer würde auf dem Kennzeichen des nächsten Busses oder Lastwagens stehen, der vorbeifuhr? Man musste geduldig sein, die Straßen waren leer. Es gab kaum Autos, Privatwagen waren verboten.
https://www.zeit.de/zeit-magazin/2025/32/edi-rama-karriere-opposition-macht-frau
Edi Rama flet për revistën gjermane ZEITmagazin: Opozitën më të ashpër e kam në shtëpi! Sazani, “turizmi i ri mesdhetar”, jemi në negociata me Kushner për një projekt elitar
Jul 30, 2025 | 20:49
SHPËRNDAJE
FacebookMessengerTwitterWhatsApp
Copy Link
https://www.youtube.com/subscribe_embed?usegapi=1&channelid=UCfhgpEEGFj0eNQx_BKaWNiw&layout=default&count=default&origin=https%3A%2F%2Fwww.panorama.com.al&gsrc=3p&ic=1&jsh=m%3B%2F_%2Fscs%2Fabc-static%2F_%2Fjs%2Fk%3Dgapi.lb.en.iFs_Bhrqdio.O%2Fd%3D1%2Frs%3DAHpOoo-IvlQWaLHZdUKQFbafXd_3OEvU9Q%2Fm%3D__features__#_methods=onPlusOne%2C_ready%2C_close%2C_open%2C_resizeMe%2C_renderstart%2Concircled%2Cdrefresh%2Cerefresh%2Conload&id=I0_1753903728100&_gfid=I0_1753903728100&parent=https%3A%2F%2Fwww.panorama.com.al&pfname=&rpctoken=23698080
https://www.facebook.com/v12.0/plugins/like.php?action=like&app_id=573287523062691&channel=https%3A%2F%2Fstaticxx.facebook.com%2Fx%2Fconnect%2Fxd_arbiter%2F%3Fversion%3D46%23cb%3Dfda169317c5857e88%26domain%3Dwww.panorama.com.al%26is_canvas%3Dfalse%26origin%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.panorama.com.al%252Ff149111758b7cce2e%26relation%3Dparent.parent&container_width=0&href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FGazetaPanoramaOnline%2F&layout=box_count&locale=en_US&sdk=joey&share=false&size=small&width=
Kryeministri Edi Rama ka dhënë një intervistë për revistën gjermane ZEITmagazin ku ka folur për një sërë temash: nga opozita, fitorja në zgjedhje, projekti në Sazan, lufta në Ukrainë dhe presidenti Donald Trump.
Edi Rama ishte basketbollist, artist dhe sot është kreu i qeverisë së Shqipërisë. Një bisedë rreth karrierës së tij të pazakontë, pushtetit dhe gruas së tij
Kjo intervistë me kryeministrin e Shqipërisë, Edi Rama, ka një histori. Pasi unë, gazetari i ZEIT, Stefan Willeke, publikova një artikull në maj 2024, në të cilin e përshkrova Ramën e nevrikosur duke u munduar me kompjuterin e tij në zyrë, ai më telefonoi dhe u ankua për më shumë se 20 minuta.
Ishte pothuajse i pandalshëm. Si mund ta kisha menduar ta portretizoja në një mënyrë kaq të shtrembëruar! “Nuk po më fyen vetëm mua, po fyen edhe Shqipërinë”, tha ai.
A nuk e dija unë se çfarë përparimesh të mëdha po bënte vendi në teknologjinë e informacionit? Dhe pastaj kryeministri u paraqit si një njeri i paaftë të lidhë një kabllo kompjuteri?
“A e dini se nga çfarë përbëhet një gënjeshtër e madhe?”, pyeti ai dhe iu përgjigj vetes: “Jo një mijë gënjeshtra të vogla, por një mijë gjysmë të vërteta të vogla”. Tha: “Më prishe ditën me artikullin tënd”. “Tani dua t’ju prish ditën me telefonatën time”.
Më në fund, ai përmendi se Shqipëria ishte një vend bujar. Do të isha i mirëpritur atje edhe në të ardhmen. Shqipëria është Edi Rama, dhe Edi Rama është Shqipëria – kjo ishte përmbledhja e fjalimit të tij të gjatë. Kështu që kisha pak shpresë se Rama do të pranonte një intervistë. E kontaktova. Disa minuta më vonë, ai më dërgoi një mesazh zanor me humor të mirë.
“Je njeri i mirë”, tha ai, “një njeri i ndershëm”. Jeta është e shkurtër, shumë e shkurtër për të mbajtur mëri”. Ndërsa po largohej, më quajti “miku im”.
Edi Ramës duhet t’i jepni merita, zotëron një aftësi të mahnitshme për ndryshim. Ai e ka qeverisur vendin që nga viti 2013 dhe në maj fitoi përsëri zgjedhjet, duke filluar mandatin e tij të katërt.
Po, mendoj se po.
Apo në të gjithë botën?
Nuk e di, por sigurisht në Evropë. Milo Gjukanoviq, ish-presidenti i Malit të Zi, ishte gjithashtu “shumë i gjatë”, por nuk është më në detyrë.
Ju ishit një lojtar profesionist basketbolli. Jeni 2.02 metra i gjatë.
Jo, 1.98 metra. Si Friedrich Merz. Tetë centimetra më i gjatë se Donald Trump.
A është një avantazh të jesh i gjatë në politikë?
Është e mundur. Unë di një statistikë që thotë se kandidatët fizikisht më të gjatë fitojnë fushatat zgjedhore rreth 80 për qind të kohës.
Edi Rama, 61 vjeç, kryetar i Partisë Socialiste të Shqipërisë. Kur ishte kryetar bashkie i kryeqytetit, Tiranës, nga viti 2000 e tutje, ai i leu fasadat e shumë ndërtesave në qytetin dikur gri me ngjyra të ndezura. Ai donte që Shqipëria të dukej e gjallë dhe tërheqëse. Ai gjithmonë e shihte veten si një artist që kishte arritur pushtet politik.
Ai dikur i tha gazetës Die Zeit: “George Bush Junior ishte gjithashtu piktor, por nuk ishte aq i mirë sa unë”. Rama i ka dekoruar muret e zyrës së tij, ku zhvillohet intervista, me qindra kopje të vizatimeve të tij të përmirësuara me kompjuter. Ja ku është tani në karrigen e tij prej lëkure, duke buzëqeshur djallëzisht. Këmishë e zezë, pantallona, atlete blu të çelëta, syze të kuqe leximi në dorë.
Në foto, mund të shihesh së bashku me Presidentin Francez Emmanuel Macron ose me Presidenten e Komisionit të BE-së Ursula von der Leyen. Dhe gjithmonë të biesh në sy vizualisht.
Ishte veçanërisht argëtuese me Rishi Sunak, ish-Kryeministrin e Britanisë së Madhe. Fotot u bënë përpara Downing Street të famshëm në Londër dhe shtypi britanik e zemëroi shumë Rishin për shkak të ndryshimit tonë në gjatësi. Ai dukej kaq i vogël. Por si fëmijë, e urreja të isha kaq i gjatë. Ishte e tmerrshme. Kjo ishte gjatë epokës komuniste, kur gjimnastika e mëngjesit u bë e detyrueshme në shkollë – një produkt eksporti i Revolucionit Kulturor Kinez. Nuk mund të lihesha pas dore dhe mësuesi gjithmonë bërtiste: “Rama, zgjohu, lëviz! Rama, bëje ndryshe!” Ose kur qeshja me zë të lartë në klasë – së bashku me të tjerët – isha gjithmonë gjëja e parë që mësuesit vinin re. Nuk mund të fshihesha kurrë.
A rritet autoriteti politik me gjatësinë?
Jo domosdoshmërisht. Shikoni Georgia Melonin, kryetaren e Qeverisë italiane. Ajo është e shkurtër, por karizma e saj e bën të duket e gjatë. Mendoj se karizma është më e rëndësishme se gjatësia. Një nga ish-shokët e mi të basketbollit është më i gjatë se unë.
Edi Rama, i lindur në vitin 1964, është Kryeministër i Shqipërisë dhe artist. Arti i tij është ekspozuar në Haus der Kunst në Mynih dhe dy herë në Bienalen e Venedikut. Ai jetoi në Paris për disa vite.
Në vitin 2000, ai u bë kryetar i bashkisë së Tiranës dhe qëndroi në atë pozicion për njëmbëdhjetë vjet. Që nga viti 2005, Rama ka qenë kryetar i Partisë Socialiste të Shqipërisë dhe ka qeverisur vendin që nga viti 2013. Një nga premtimet e tij zgjedhore ishte të çonte Shqipërinë në BE deri në vitin 2030. Rama akuzohet vazhdimisht për korrupsion dhe kontakte me krimin e organizuar. Ai dyshohet se ka dobësuar institucionet shtetërore dhe ka kufizuar lirinë e shtypit.
Por, për shkak se i mungonte karizma, ai dukej i humbur në ajër. Njerëzit disi ndienin keqardhje për të.
A të ndihmoi forca jote fizike kur dikush u përpoq të të vriste në vitin 1997?
Ky ishte mendimi i mjekëve që më trajtuan. Sulmi ndaj meje ishte shumë brutal.
Sulmi ndodhi në Tiranë. Ishit 32 vjeç, lektor në akademinë e arteve dhe një nga intelektualët luftarakë që u përball me autoritetet në artikuj gazetash. Vendi ishte në prag të trazirave serioze politike në atë kohë.
Ndodhi më 22 janar 1997. Po kthehesha në shtëpi me të dashurën time dhe një nga miqtë e mi. Në atë kohë, jetonim në një apartament të vogël në një periferi. Ishte një natë e ftohtë pas një stuhie shiu, dhe Tirana ishte një qytet krejtësisht tjetër atëherë. Energjia elektrike ndërpritej rregullisht dhe natën rrugët ngjanin me vrima të zeza. Pak para se të arrija në shtëpinë ku jetoja, u shfaqën dy silueta të errëta. Në fillim, mendova se njoha një nga burrat që mbante një rrotull letre: një nga studentët e mi, një lloj bodybuilder-i. Por jo, ai po mbante një shufër hekuri brenda rrotullës së letrës. Rashë përtokë nën goditjet dhe u përpoqa ta mbroja të dashurën time duke e mbajtur pas shpine me të dyja duart. Pashë dritat e llambave me vaj që ndizeshin në dritaret e shtëpisë dhe mendova: “Kaq ishte, jeta ime mbaroi”.
Burrat më lanë të shtrirë në baltë, me sa dukej i vdekur. Gjaku më rridhte nga fytyra dhe goja ime ishte gjithashtu plot me gjak. Kisha disa çarje në kokë dhe hundë.
Kush ishin këta burra?
Ende nuk e di saktësisht. Por e di që ishte një tentativë vrasjeje nga shërbimi sekret i presidentit të atëhershëm. Isha përpjekur të organizoja një peticion duke i bërë thirrje qeverisë të jepte dorëheqjen. Në spital, mjeku që më trajtonte më tha: “Pa fizikun tënd të mirë si atlet, gjërat do të kishin shkuar keq. Edhe gjatësia jote të ndihmoi; nuk more një goditje të mirë”.
Si ishte fëmijëria dhe rinia juaj në Shqipëri, në këtë vend të varfër, rreptësishtë të izoluar, popullsia e të cilit ishte e shtypur nga diktatori Enver Hoxha dhe që quhej Koreja e Veriut e Evropës?
Ne fëmijët nuk kishim shumë, por jashtë ishim të lirë dhe mjaft të lumtur. Bëmë topa futbolli nga copa gome. Luanim me gurë të vjetër dhe copa druri. Ose uleshim në anë të rrugës dhe mendonim lojëra me hamendje: Cili numër do të ishte në targën e autobusit ose kamionit të radhës që do të kalonte? Duhej të ishe i duruar; rrugët ishin bosh. Vështirë se kishte makina; automjetet private ishin të ndaluara.
A kishe shpesh frikë atëherë?
Frika është fjala e gabuar. Frika është një reagim ndaj një ngjarjeje. Dhe ngjarjet ishin shumë të rralla atëherë. Ishte një shoqëri me përgjigje të gatshme.
Ne ishim të dominuar nga vetëdija e të jetuarit brenda kufijve të ngushtë që nuk lejoheshim t’i kalonim, sepse atëherë do të ndodhte diçka e keqe. Nuk duhet ta bësh këtë, nuk duhet ta thuash atë në asnjë rrethanë. Shmangni ata njerëz. Ne jetonim në dy botë paralele njëherësh: Kishte gjëra që lejoheshe të thoshe vetëm në shtëpi sepse ishin të rrezikshme. Gjëra të tjera mund të shpreheshin vetëm në publik sepse ishin qesharake – propagandë.
Dikur e quajte veten “problematik”. Çfarë do të thuash saktësisht me këtë?
Që në fëmijëri, nuk isha i lehtë. Gjithmonë kisha një mendim të fortë që doja ta shprehja. Gjithashtu gjithmonë më pëlqente t’i bëja të tjerët të qeshnin, madje edhe në shkollë. Dhe për këtë, ke nevojë për viktima të mira që mund t’i rrisësh, idealisht një mësues ose një tiran. Figurat e autoritetit bëjnë viktima të mira. Pastaj, sigurisht, kishte probleme.
Në vitin 2023, Edi Rama tregoi një shaka sarkastike për udhëheqësin rus Vladimir Putin në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe në këtë mënyrë e heshtte përfaqësuesin rus. Rama e do vetëpromovimin. Në një samit të krerëve të shteteve dhe qeverive evropiane në maj të këtij viti, ai ra në mënyrë teatrale në gjunjë para kryeministres italiane Meloni. Bashkë me të, ai vendosi vitin e kaluar të krijonte qendra pritjeje për azil në Shqipëri – dhe kështu jashtë BE-së – për njerëzit që kishin ikur me anije përmes Detit Mesdhe drejt Italisë.
Zyra juaj është e mbushur me vizatime, piktura dhe skulptura. A keni vizatuar si fëmijë?
Po, që kur isha tre vjeç, dhe nuk kam ndaluar kurrë.
Vizatimi dhe piktura kanë qenë pjesë e jetës sime për aq kohë sa mbaj mend.
Një artist në krye të një qeverie: Dikur e quajtët “humori i universit” që ju, nga të gjithë njerëzit, u bëtë kryeministër.
Humor absolut i universit. Më parë, nuk mund ta kisha imagjinuar kurrë të hyja në një zyrë, e lëre më të punoja atje. Zyra e parë qeveritare që hyra ndonjëherë ishte zyra e Ministrit të Kulturës të Shqipërisë. Unë isha Ministër i Kulturës.
Pse kjo neveri ndaj zyrave?
Në sytë e mi, zyrat në atë kohë përfaqësonin shtetin, i cili shtypte popullin e tij. Unë kurrë nuk do të kisha vënë këmbë në një administratë shtetërore, kurrë.
A ka mbetur diçka nga ajo urrejtje sot?
Sigurisht që jo. Unë u rrita nën një regjim që i mbante peng njerëzit e tij. Shërbëtorët e këtij regjimi punonin në zyra.
Nuk kishit kurrë ndërmend të hynit në politikë?
Unë luftova kundër kufijve të ngushtë të imponuar në jetën time artistike, dhe kështu Akademia e Arteve në Tiranë u bë bastioni im i parë kundër regjimit. Por gjithmonë mendoja dhe thashë se politika nuk ishte puna ime. Kurrë nuk mendova se politika një ditë do të më merrte rob. Doja të jetoja një jetë të pavarur dhe të lirë.
Si artist nën komunizëm, përjetova të kundërtën e lirisë që gjithmonë kisha dëshiruar. Qielli në një pikturë duhej të ishte blu, jo i kuq ose i verdhë. Lëkura e një personi duhej të ishte me ngjyrën e lëkurës. Një karrige nuk mund të dukej si elefant. Kjo mendjengushtësi formësoi imazhin tim shumë negativ për politikanët në atë kohë dhe nxiti luftëtarin antikomunist tek unë.
A do të shkonte mirë Edi Rama i ri me Edi Ramën e sotëm?
Do ta kuptoja, por ai nuk do të më kuptonte mua. Edi Rama i ri ishte shumë i bindur në mendimet e tij dhe i pakompromis. Ai ishte i ri dhe jo i informuar mirë. Ai ende nuk e kishte kuptuar se politika është një art që lëviz gjërat me talent dhe durim – ndërsa shteti është një makinë që na mban të bashkuar duke i rezistuar ndryshimit.
Edi Rama i ri besonte se shteti duhej të shfuqizohej: anarki. Ju dëshironit kaos?
Jo kaos. Doja që zyrat plot me burokratë të zhdukeshin, por sigurisht, nuk kisha alternativë në mendje. Vetëm liri dhe vetërregullim – utopi.
Dhe pastaj, në vitin 1998, ju do të bëheshit Ministri i Kulturës i vendit tuaj.
Atëherë ironia e universit shpërtheu. Kur qeveria shqiptare në atë kohë u shemb, unë ende jetoja si artist në Paris. Kryeministri i ri më vizitoi atje dhe më sugjeroi të kthehesha në Shqipëri dhe të merrja drejtimin e radios. Jo, i thashë, dua të qëndroj në studion time në Francë si artist i pavarur dhe të punoj vetëm si intelektual i përkushtuar në Shqipëri, jo të vuaj si nëpunës civil në ndonjë detyrë të lartë.
Si ndodhi ndryshimi i mendjes suaj?
Që nga atentati ndaj meje, ndihesha si një copë dheu. Dhe kisha vendosur të mos kthehesha në Shqipëri. Një vit më vonë, në Paris, pashë një ëndërr që më përndjek ende sot.
Një ëndërr politike?
Në ëndrrën time, isha në studion e babait tim, i cili punonte si skulptor. Babai im nuk ishte aty; e kërkova më kot. Një erë e papritur përplasi derën e studios dhe unë mbeta i bllokuar. Vetëm. Ku ishte babai im? Kur u zgjova, doja t’i telefonoja prindërit e mi, por nuk e bëra.
Në vend të kësaj, një nga miqtë e mi më telefonoi. Ai më tha: “Edi, më vjen keq, babai yt ka vdekur. Ai vdiq këtë mëngjes në studion e tij”.
Pastaj shkuan në funeral. Isha shumë i trishtuar për vdekjen e babait tim, por më duhej të prisja një ditë dhe një natë të tërë derisa të mund të hipja në një aeroplan për në Tiranë. Dhe u rrova pa krem rroje.
Ngadalë dhe me dhimbje, e hoqa mjekrën me brisk. Prita që nata të kalonte; doja ta ndjeja dhimbjen. Hoqa vathin, mora hua një kravatë nga ambasadori ynë në Paris dhe vesha një kostum për të shkuar direkt në funeral. Dukesha disi si ministër.
Pas funeralit, Kryeministri shqiptar ju pyeti nëse donit të bashkoheshit me qeverinë e tij. Dhe ju pranuat.
Po, dita e funeralit ishte dita e fundit e riorganizimit të qeverisë së tij. Kur u ktheva nga funerali, shkova në shtëpinë e prindërve të mi për të bërë kafe. Telefoni ra dhe u dëgjua zëri i Kryeministrit: “Z. Ministër i Kulturës, doni të qëndroni apo të largoheni përsëri?” – “Po qëndroj,” u përgjigja. “A keni nevojë për pak kohë për të menduar?” pyeti ai. “Jo,” u përgjigja, “sepse nëse dua, do të largohem përsëri!”.
Ishte kaq e thjeshtë. Kur të gjithë ikën, e pyeta nënën time: “Kush mendon se do të jetë Ministër i Kulturës nesër”. Ajo u përgjigj: “Nuk më intereson fare”. Kur e pyeta: “Po sikur të jem unë, mami?” ajo u përgjigj: “Ka qenë një ditë e gjatë, je i lodhur, sensi yt i humorit është i prishur – shko në shtrat”.
Por kur e kuptoi se po flisja seriozisht, filloi të qante. Prindërit e mi gjithmonë donin që unë të qëndroja larg politikës. “Çfarë është më keq,” tha ajo mes lotësh, “që babai yt të vdesë, apo që ti të bëhesh ministër?”.
Unë thashë: “Çfarë duhet të bëj tani, mami”? Dhe ajo u përgjigj: “Shko menjëherë në shtëpinë e Kryeministrit dhe i thuaj se je ngatërruar për vdekjen e babait tënd – merre fjalën mbrapsht”. Thashë se ishte turp, nuk mund ta bëja. “Nëse nuk guxon të japësh dorëheqjen tani”, shtoi ajo, “do të mbetesh i bllokuar në këtë rrëmujë politike për gjithë jetën tënde”.
Por ju nuk dhatë dorëheqjen; ju u bëtë ministër. Cilat janë çastet më të këqija në politikë për ju?
Gjëja më e keqe është humbja. E përjetova këtë, për shembull, në vitin 2009 kur kandidova për herë të parë për kryeministër dhe humba me një diferencë shumë të ngushtë. Kjo ishte vërtet e dhimbshme.
A keni modele në politikë? Shpesh keni folur me admirim për Angela Merkel.
Kancelarja Angela Merkel ishte një politikane thjesht racionale. Nga të gjitha figurat politike që kam takuar, ajo ishte e vetmja që nuk u impresionua nga sharmi. Angela udhëhoqi nga prapaskena dhe drejtoi politikën prapa skenave. Jam i sigurt se ajo mund të ishte e pamëshirshme kur donte të eliminonte kundërshtarët politikë për të siguruar pushtetin e saj dhe për të mbajtur partinë e saj nën kontroll. Por në skenë, ajo ishte një forcë shumë e sigurt dhe qetësuese që arriti të krijonte harmoni dhe të bëhej fytyra më e admiruar e Gjermanisë në mbarë botën.
Ju gjithashtu thatë dikur se lufta në Ukrainë nuk do të kishte shpërthyer nëse Angela Merkel do të ishte ende Kancelare në fillim të vitit 2022.
Angela do të kishte gjetur një mënyrë për të parandaluar këtë konflikt të përshkallëzohej në një luftë agresioni.
Ajo kishte gjithçka që i nevojitej për të gjetur një zgjidhje me Putinin – një kompromis. Nuk mund ta vërtetoj këtë, por jam i bindur për këtë. Fatkeqësisht, askush nuk e parashikoi dramën dhe pasojat tragjike që solli sulmi ndaj Ukrainës. Angela ishte ndryshe. Ajo ishte shumë punëtore dhe nuk do t’i kishte nënvlerësuar kurrë pasojat e një konflikti kaq shkatërrues.
Përvojat e saj me diktaturën në RDGJ dhe aftësia e saj për të empatizuar me ish-agjentin e KGB-së në Kremlin do ta kishin ndihmuar të shihte diçka që të tjerët në Perëndim për fat të keq nuk e panë.
Si do të përfundojë lufta në Ukrainë?
Për momentin, vetëm universi e di përgjigjen.
Donald Trump do të luajë një rol kyç?
Trump tashmë ka luajtur një rol të rëndësishëm duke vënë në tryezë idenë e një armëpushimi dhe paqeje. Por pse na duhej që Trump të rizbulonte fjalën armëpushim pas tre vitesh? Kur Viktor Orbán e përmendi atë fjalë, ai u trajtua si lebroz. Askush nuk donte të dëgjonte për një armëpushim, e lëre më për paqe. Askush nuk donte të dinte për bisedime – e lëre më për negociata – me Rusinë, përveç Erdoganit. Ai u përpoq disa herë, por pa sukses, sepse askush nuk i mbështeti përpjekjet e tij. Gjithmonë bëhej fjalë për fitoren absolute, ose më saktë, për humbjen strategjike të Rusisë nën autopilotin e Shteteve të Bashkuara. Çfarë keqardhjeje.
Gjatë mandatit të tij të parë, ju e kritikuat Donald Trumpin.
E bëra këtë edhe më parë, kur Trump ishte ende kandidat presidencial. Mandati i tij i parë nuk ishte aq i keq për botën. Sot, ai përfaqëson një mundësi të madhe për Evropën. Kur Trump pretendoi pas atentatit se Zoti e kishte shpëtuar për të mirën e Amerikës, kjo ishte vetëm gjysma e së vërtetës. Zoti i shpëtoi edhe jetën në mënyrë që Evropa të zgjohej. Evropa duhet të zgjohet, shpresojmë në anën e duhur.
Dhe duket se kjo ka filluar tashmë.
Ursula von der Leyen po bën një punë të shkëlqyer për të tronditur Evropën, ndërsa hapat e parë të Kancelarit Merz duken shumë premtues. Një Gjermani e ringjallur është çelësi i një Evrope të ringjallur.
Ju e njihni mirë dhëndrin e Trump, Jared Kushner, i cili synon të bëhet një investitor i madh në Shqipëri: kompania e Kushner dëshiron të ndërtojë akomodime luksoze për turistë të pasur në një pjesë bregdetare të paprekur më parë dhe në një ishull të pabanuar. Kjo po kundërshtohet nga ambientalistët. Si po ecën ky projekt?
Po ecën. Projekti përbëhet nga dy pjesë: nga njëra anë, brezi bregdetar – ose gadishulli, siç e quajmë ne. Është në pronësi private. Nga ana tjetër, ishulli i Sazanit, i cili i përket shtetit. Gadishulli ka përfunduar fazën e planifikimit. Ne ende po negociojmë kushtet e partneritetit për ishullin e Sazanit. Konceptet paraprake duken shumë premtuese. Lista e kompanive që duan të bëhen pjesë e këtyre kufijve të rinj të turizmit mesdhetar është mbresëlënëse, veçanërisht Hotelet Aman.
Disa ekspertë që studiojnë strukturat e bandave kriminale ndërkombëtare besojnë se çdo qeveri evropiane sot duhet të adresojë krimin e organizuar. A e shihni edhe ju kështu?
Ne po luftojmë krimin e organizuar si kurrë më parë, dhe kjo njihet nga të gjitha autoritetet përkatëse, por akuzat vazhdojnë të vijnë, dhe janë të ndryshme. Opozita në Parlament më ka akuzuar tashmë për të gjitha llojet e gjërave, siç është të qenit homoseksual dhe biseksual – gjë që nuk jam. Me sa duket, ata janë gjithashtu të bindur se unë jam përdhunues
…dhe trafikant droge…
Oh po, “trafik droge” është ende akuza më romantike.
A keni marrë ndonjëherë drogë?
Epo mirë. Kjo nuk do të ishte as më e keqja. Unë duhet të kem përdorur dhunë kundër nënës dhe gruas sime. Djali im supozohet të jetë djali i babait tim.
I gjithë ky budallallëk u bërtit në tubime, u shkrua në gazeta, u përhap si jashtë linje ashtu edhe në internet – të gjitha gënjeshtra. Të ndjekura nga humbjet zgjedhore të atyre që krijuan këto monstruozitete. Jam mësuar me to, por familja ime ka vuajtur shumë.
A ju pëlqejnë gazetarët?
A më pëlqejnë mua gazetarët? Një pyetje shumë e përgjithshme. Unë admiroj gazetarinë e pavarur. Por a më pëlqejnë të gjithë gazetarët? Jo. Megjithatë, unë e di sa e tmerrshme është bota pa gazetarë. Prandaj, unë nuk jam aspak problemi i tyre. Problemi im qëndron diku tjetër: Shumë vite më parë, unë publikova pikëpamjet e mia në gazetën e vetme të pavarur të Shqipërisë, duke rrezikuar jetën time për ta bërë këtë. Ajo gazetë u dogj. Pra, unë i përkisja kampit të gazetarisë dhe e di sa e rëndësishme është kjo.
Por disa gazetarë shqiptarë nuk më shihnin në atë mënyrë kur flisja për mangësitë kryesore të medias. Ata shihnin vetëm fuqinë time, jo argumentet e mia. Ata i bërtisnin “autokratit” që ngacmon median. Unë hoqa dorë nga kundërshtimi i tyre ose nga të folurit për to shumë kohë më parë.
Ju keni përjashtuar gazetarë individualë nga konferencat tuaja për shtyp.
Ne vetëm dy herë kemi penguar dikë që të marrë peng të gjithë konferencën për shtyp, kur flitet pafundësisht në mikrofon.
Vitin e kaluar, Edi Rama e kapi në fytyrë gazetaren 31-vjeçare të televizionit, Ambrozia Meta, para kamerave, gjatë një konference për shtyp me gazetarë shqiptarë. Ai e shtyu atë larg kur ajo i bëri vazhdimisht pyetje që nuk e pëlqyen. Dy vjet më parë, Rama e kishte kërcënuar gazetaren me një “masë riedukimi”. Ai gjithashtu njoftoi se nuk do t’u përgjigjej pyetjeve të saja për muaj të tërë. “E gjithë kjo nuk është aq keq”, thotë Ambrozia Meta sot. “Diçka tjetër është e keqe: Rama e ka shndërruar Shqipërinë në një diktaturë ekonomike. Ai shpërndan leje ndërtimi tek njerëzit e fasadës së kriminelëve. Ai nuk sillet si socialist, edhe pse është kreu i partisë së tyre. Ai nuk bën asgjë për të varfrit dhe të moshuarit”.
“Ajo për të cilën ai po konkurron më shumë është të sigurojë vendin e tij në librat e historisë – si babai i kombit”.
Edi Rama po lejon gjithnjë e më rrallë konferenca për shtyp. Në vend të kësaj, ai u përgjigjet pyetjeve të zgjedhura përmes videos që qytetarët lejohen t’ia bëjnë.
Një politikan nga rrethi juaj, ish-kryetari i bashkisë së Tiranës, u arrestua në zyrën e tij disa muaj më parë – ndër të tjera, për ryshfet dhe pastrim parash. A ka arritur korrupsioni në qeverinë tuaj?
Është e qartë se njerëzit në nivele të ndryshme të qeverisjes preken gjithashtu sapo përfshihet korrupsioni. Pra, pyetja nuk është nëse korrupsioni ekziston, por çfarë po bëjmë për ta luftuar atë dhe për të zvogëluar ndikimin e tij në qeveri. Dhe jam krenar që kemi bërë diçka të madhe – radikale: një reformë gjyqësore që, për herë të parë në historinë tonë që nga pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912, i solli zyrtarët e lartë para një gjyqësori të pavarur dhe çoi nëakuza ose dënime.
Nga ana tjetër, unë besoj se një organizatë, një kompani ose një shumicë qeverisëse nuk gjykohet nga fakti nëse një ose disa nga anëtarët e saj dyshohen për korrupsion ose janë nën hetim për korrupsion, por nga mënyra se si reagojnë në raste të tilla. Për dekada, përgjigjja ishte të formohej një mburojë mbrojtëse dhe të ofrohej mbështetje politike në përputhje me rrethanat. Ne i kemi dhënë fund kësaj. Partia jonë nuk është një mburojë mbrojtëse për askënd; Shumica jonë në Parlament është vetëm mburoja mbrojtëse e gjyqësorit të pavarur.
Ju kurrë nuk e keni mohuar se korrupsioni në Shqipëri mbetet një problem i madh. A do të bëhet një pengesë vendimtare në përpjekjet për t’u bashkuar me BE-në?
Lufta jonë kundër tij është një garanci e rëndësishme e dëshirës sonë të vërtetë për t’u bërë anëtar i BE-së. Sukseset tona në këtë luftë janë vlerësuar shumë nga BE-ja.
Edi Rama ka arritur ta ngrejë Shqipërinë në skenën politike evropiane: një vend kryesisht i lënë pas dore me 2.4 milionë banorë, që tani tërheq më shumë se 10 milionë turistë nga jashtë çdo vit. Ndërtesa moderne po ndërtohen në shumë qytete dhe po themelohen startup-e. Por diçka po lulëzon gjithashtu, për të cilën Rama ngurron të flasë: trafiku i drogës, pastrimi i parave, krimi qeveritar.
“Edi Rama ka bashkëpunuar me krimin e organizuar që nga fillimi”, thotë gazetari shqiptar Enton Abilekaj, i cili fillimisht e shihte Ramën në mënyrë të favorshme.
Filloi me një politikë që promovonte kultivimin dhe tregtinë e kanabisit.
“Ai ka nevojë për kriminelët për të qëndruar në pushtet”, thotë gazetari. “Ata i ofrojnë atij mbështetje politike”. Andi Bushati, i cili drejton një nga mediat e pakta të pavarura online në Shqipëri, e shpreh kështu: “Rekordi i Ramës është negativ. Sukseset e tij diplomatike janë thjesht një fasadë që legjitimon pushtetin e tij autokratik”.
Rama emëron ministra të panjohur pa u konsultuar me askënd. Ai drejton një parti, por për dhjetë vjet, zgjedhja e kryetarit është lënë jashtë. Stili i tij qeverisës? “Forma errëson përmbajtjen”.
Fatos Lubonja është edhe më kritik ndaj Ramës.
Shkrimtari 74-vjeçar, i cili kaloi 17 vjet në burg gjatë diktaturës, është një zëdhënës i shquar i së majtës në Shqipëri. Ai dikur ishte mik me Ramën, por sot autori thotë: “Rama është narcisist. Ai nuk pranon kritika. Ai kontrollon policinë dhe gjyqësorin. Është si nën Putinin”. Problemi më i madh, megjithatë, janë vetë shqiptarët: “Në vende të tjera, dikush si Rama do të kishte qenë në spital shumë kohë më parë për t’u kuruar. Këtu, atij i lejohet të qeverisë”.
Ju keni përjashtuar gazetarë individualë nga konferencat tuaja për shtyp.
Ne vetëm dy herë kemi penguar dikë që të marrë peng të gjithë konferencën për shtyp, kur flitet pafundësisht në mikrofon.
Vitin e kaluar, Edi Rama e kapi në fytyrë gazetaren 31-vjeçare të televizionit, Ambrozia Meta, para kamerave, gjatë një konference për shtyp me gazetarë shqiptarë. Ai e shtyu atë larg kur ajo i bëri vazhdimisht pyetje që nuk e pëlqyen. Dy vjet më parë, Rama e kishte kërcënuar gazetaren me një “masë riedukimi”. Ai gjithashtu njoftoi se nuk do t’u përgjigjej pyetjeve të saja për muaj të tërë. “E gjithë kjo nuk është aq keq”, thotë Ambrozia Meta sot. “Diçka tjetër është e keqe: Rama e ka shndërruar Shqipërinë në një diktaturë ekonomike. Ai shpërndan leje ndërtimi tek njerëzit e fasadës së kriminelëve. Ai nuk sillet si socialist, edhe pse është kreu i partisë së tyre. Ai nuk bën asgjë për të varfrit dhe të moshuarit”.
“Ajo për të cilën ai po konkurron më shumë është të sigurojë vendin e tij në librat e historisë – si babai i kombit”.
Edi Rama po lejon gjithnjë e më rrallë konferenca për shtyp. Në vend të kësaj, ai u përgjigjet pyetjeve të zgjedhura përmes videos që qytetarët lejohen t’ia bëjnë.
Një politikan nga rrethi juaj, ish-kryetari i bashkisë së Tiranës, u arrestua në zyrën e tij disa muaj më parë – ndër të tjera, për ryshfet dhe pastrim parash. A ka arritur korrupsioni në qeverinë tuaj?
Është e qartë se njerëzit në nivele të ndryshme të qeverisjes preken gjithashtu sapo përfshihet korrupsioni. Pra, pyetja nuk është nëse korrupsioni ekziston, por çfarë po bëjmë për ta luftuar atë dhe për të zvogëluar ndikimin e tij në qeveri. Dhe jam krenar që kemi bërë diçka të madhe – radikale: një reformë gjyqësore që, për herë të parë në historinë tonë që nga pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912, i solli zyrtarët e lartë para një gjyqësori të pavarur dhe çoi nëakuza ose dënime.
Nga ana tjetër, unë besoj se një organizatë, një kompani ose një shumicë qeverisëse nuk gjykohet nga fakti nëse një ose disa nga anëtarët e saj dyshohen për korrupsion ose janë nën hetim për korrupsion, por nga mënyra se si reagojnë në raste të tilla. Për dekada, përgjigjja ishte të formohej një mburojë mbrojtëse dhe të ofrohej mbështetje politike në përputhje me rrethanat. Ne i kemi dhënë fund kësaj. Partia jonë nuk është një mburojë mbrojtëse për askënd; Shumica jonë në Parlament është vetëm mburoja mbrojtëse e gjyqësorit të pavarur.
Ju kurrë nuk e keni mohuar se korrupsioni në Shqipëri mbetet një problem i madh. A do të bëhet një pengesë vendimtare në përpjekjet për t’u bashkuar me BE-në?
Lufta jonë kundër tij është një garanci e rëndësishme e dëshirës sonë të vërtetë për t’u bërë anëtar i BE-së. Sukseset tona në këtë luftë janë vlerësuar shumë nga BE-ja.
Edi Rama ka arritur ta ngrejë Shqipërinë në skenën politike evropiane: një vend kryesisht i lënë pas dore me 2.4 milionë banorë, që tani tërheq më shumë se 10 milionë turistë nga jashtë çdo vit. Ndërtesa moderne po ndërtohen në shumë qytete dhe po themelohen startup-e. Por diçka po lulëzon gjithashtu, për të cilën Rama ngurron të flasë: trafiku i drogës, pastrimi i parave, krimi qeveritar.
“Edi Rama ka bashkëpunuar me krimin e organizuar që nga fillimi”, thotë gazetari shqiptar Enton Abilekaj, i cili fillimisht e shihte Ramën në mënyrë të favorshme.
Filloi me një politikë që promovonte kultivimin dhe tregtinë e kanabisit.
“Ai ka nevojë për kriminelët për të qëndruar në pushtet”, thotë gazetari. “Ata i ofrojnë atij mbështetje politike”. Andi Bushati, i cili drejton një nga mediat e pakta të pavarura online në Shqipëri, e shpreh kështu: “Rekordi i Ramës është negativ. Sukseset e tij diplomatike janë thjesht një fasadë që legjitimon pushtetin e tij autokratik”.
Rama emëron ministra të panjohur pa u konsultuar me askënd. Ai drejton një parti, por për dhjetë vjet, zgjedhja e kryetarit është lënë jashtë. Stili i tij qeverisës? “Forma errëson përmbajtjen”.
Fatos Lubonja është edhe më kritik ndaj Ramës.
Shkrimtari 74-vjeçar, i cili kaloi 17 vjet në burg gjatë diktaturës, është një zëdhënës i shquar i së majtës në Shqipëri. Ai dikur ishte mik me Ramën, por sot autori thotë: “Rama është narcisist. Ai nuk pranon kritika. Ai kontrollon policinë dhe gjyqësorin. Është si nën Putinin”. Problemi më i madh, megjithatë, janë vetë shqiptarët: “Në vende të tjera, dikush si Rama do të kishte qenë në spital shumë kohë më parë për t’u kuruar. Këtu, atij i lejohet të qeverisë”.
Si e shpjegoni që shkrimtari Fatos Lubonja, i cili dikur ishte miku juaj, tani është një nga kritikët tuaj më të ashpër?
Ne ishim miq shumë të ngushtë kur luftonim së bashku në shoqërinë civile. Por që kur kalova në kampin kundërshtar të politikës së përditshme, Fatosi më ka shpallur tradhtar të kauzës. Që atëherë, ai është shqetësuar kryesisht për të vërtetuar se çfarë tradhtari revoltues jam. E respektoj dhe më vjen keq për të.
Cili ishte gabimi juaj më i madh si kreu i qeverisë?
Oh, do të komentoj për këtë vetëm pasi të largohem nga detyra.
Ju e ndaluat përkohësisht TikTok në Shqipëri pasi vdekja me thikë e një djali 14-vjeçar u lidh me përdorimin e platformës së mediave sociale.
Unë nuk e ndalova TikTok përgjithmonë, por prindërit duhet të jenë në gjendje ta kontrollojnë më mirë platformën. Qasja në video me përmbajtje të dhunshme ose të neveritshme duhet të parandalohet. Prindërit duhet të dinë se çfarë po bëjnë fëmijët e tyre në një platformë të tillë. Dhe duhet të them: Për habinë time, njerëzit në TikTok ishin shumë të gatshëm të kuptonin dhe të adresonin shqetësimet tona.
Si reaguan prindërit ndaj ndalimit?
Mbështetja për ndalimin e TikTok ishte dërrmuese. 95 për qind e prindërve ishin pro. Shumica e tyre madje mbështetën ndalimin e të gjitha mediave sociale.
Herë pas here, Edi Rama pi një gllënjkë nga një shishe uji. Nuk i pëlqen të ndërpritet kur flet. Ai injoron disa pyetje duke folur thjesht me zë të lartë, sikur të duhet të mbytë zhurmën e sfondit. Ai rrëshqet gjithnjë e më poshtë në karrigen e tij, dhe pas një ore e gjysmë, pothuajse shtrihet.
Pushteti është një kafshë e egër. Kështu e keni formuluar dikur një nga mendimet tuaja.
Po, pushteti është një kafshë shumë e rrezikshme. Një bishë e egër. Është gjithmonë aty, gati për të gllabëruar brendësinë e një personi. Ose për ta deformuar atë. Kjo bishë mbart shumë tundime brenda vetes. Për shembull: Mund ta pushosh menjëherë nga puna dikë që nuk të pëlqen, ose edhe të hakmerresh ndaj tij. Ti lufton me lajmëtarin në vend që të merresh me një mesazh të pakëndshëm. Supozo se nuk shkon mirë me një koleg pune. Mund ta pushosh nga puna – mjaft lehtë.
Ndoshta ata do të rezistojnë. Pastaj mund të pyesësh: “Kush është babai i këtij djali”? Dhe mëson se babai është oficer policie. “Pushojeni nga puna”, mund të urdhërosh. Përsëri, mjaft e lehtë. Dhe kështu bëhesh dikush tjetër.
Cilat janë përfundimet tuaja?
Gjithmonë duhet të mbash mend nga vjen. Nuk i lejoj kurrë njerëzit e mi të mbajnë bagazhet e mia. Kur udhëtoj privatisht, nuk fluturoj me klas biznesi. Gruaja ime nget makinën e saj. Në shtëpi, nuk kemi asnjë punonjës të paguar nga qeveria. Kam ngritur muzeun e parë për dhuratat që marr, që i përkasin shtetit dhe jo personit në zyrën e Kryeministrit.
Gjëra të vogla të mëdha – të qëndrosh sa më normal të jetë e mundur nën lëkurë.
A ka ndonjë që dëgjon për çështje të tilla?
Disa njerëz mendojnë se kam fituar shumë zgjedhje sepse opozita ime është shumë e dobët. Ata njerëz nuk kanë ide. Sepse në shtëpi, kam opozitën më të ashpër që kam përjetuar ndonjëherë.
Ajo më pret kur kthehem nga puna në mbrëmje – gruaja ime. Ha diçka, shtrihem në divan, zgjedh një film për t’u çlodhur.
Dhe pas dhjetë minutave të para të filmit, fillon koha e pyetjeve – nga divani në divan.
Gruaja ime është ekonomiste, punon për organizata ndërkombëtare, ajo i di punët e saj. Ajo di numra, të dhëna, fakte. Pyetjet vazhdojnë, kështu që më duhet të shtyp butonin e ndalimit të filmit disa herë.
Është vërtet intensive. Nëse gruaja ime vazhdon deri në nokaut, do të jetë shumë më vonë se mesnata dhe do të duhet t’i lutem të tregojë mëshirë. Mund t’ju siguroj: Nëse keni një kundërshtim të tillë në shtëpi dhe i dëgjoni ata, do të bëheni të pamposhtur jashtë katër mureve tuaja. Atëherë mund të bëheni edhe Mbret i Shqipërisë!
Linku i intervistës: https://www.zeit.de/zeit-magazin/2025/32/edi-rama-karriere-opposition-macht-frauNDIQE LIVE "PANORAMA TV" https://www.panorama.com.al/tv/index1.php © Panorama.al
Te lidhura
Edi Rama flet për revistën gjermane ZEITmagazin: Opozitën më të ashpër e kam në shtëpi! Sazani, “turizmi i ri mesdhetar”, jemi në negociata me Kushner për një projekt elitar
Asllani ngul këmbë të qëndrojë te Interi, drejtuesi i zikaltërve: Kur paguan rroga të mira…
Gjoka
Juli 31, 2025., 21:08 •
Edi Rama vor einem Regal mit seinen Skulpturen. 1999 und 2003 hat er auf der Biennale in Venedig ausgestellt.© Ilir Tsouko für ZEITmagazin
Edi Rama: "Zu Hause habe ich die härteste Opposition, die ich jemals erlebt habe"
Edi Rama war Basketballer, Künstler, heute ist er Regierungschef Albaniens, einige sagen: einer ohne Moral. Ein Gespräch über seine ungewöhnliche Karriere, Macht und seine Frau.
Interview: Stephan Lebert und Stefan Willeke
Aus der ZEIT Nr. 32/2025 30. Juli 2025
Inhalt
Auf einer Seite lesen Inhalt
Dieses Interview mit Albaniens Regierungschef Edi Rama hat eine Vorgeschichte. Nachdem ich, der ZEIT-Reporter Stefan Willeke, im Mai 2024 einen Artikel veröffentlicht hatte, in dem ich den mürrischen Rama schilderte, der sich mit seinem Computer im Büro abplagte, rief er mich an und schimpfte mehr als 20 Minuten lang. Er war kaum zu bremsen. Wie ich auf die Idee kommen könne, ihn derart verzerrt darzustellen! "Sie beleidigen nicht nur mich, Sie beleidigen Albanien", sagte er. Ob ich nicht wisse, welch große Fortschritte das Land in der Informationstechnologie mache. Und dann werde der Premierminister als ein Mann präsentiert, der unfähig sei, ein Computerkabel anzuschließen. "Wissen Sie, woraus eine große Lüge besteht?", fragte er und antwortete sich selbst: "Nicht aus tausend kleinen Lügen, sondern aus tausend kleinen Halbwahrheiten." Er sagte: "Sie haben mir mit Ihrem Artikel meinen Tag versaut. Jetzt will ich Ihnen mit meinem Anruf Ihren Tag versauen." Schließlich erwähnte er, dass Albanien ein großherziges Land sei. Ich sei dort auch in Zukunft willkommen. Albanien ist Edi Rama, und Edi Rama ist Albanien, das war die Zusammenfassung seiner Tirade. So machte ich mir wenig Hoffnung, dass Rama einem Interview zustimmen werde. Ich kontaktierte ihn. Wenige Minuten später schickte er mir bestens gelaunt eine Sprachnachricht. "Sie sind ein guter Mann", sagte er, "ein ehrlicher Mann. Das Leben ist kurz, zu kurz, um Menschen etwas nachzutragen." Zum Abschied nannte er mich "my friend". Edi Rama, das muss man ihm lassen, besitzt eine erstaunliche Wandlungsfähigkeit. Seit 2013 regiert er ununterbrochen das Land, im Mai gewann er wieder die Wahlen, seine vierte Amtszeit hat begonnen.
ZEITmagazin: Herr Premierminister, lassen Sie uns mit Ihrer Körpergröße anfangen. Sie sind einer der größten Regierungschefs in Europa, oder?
Edi Rama: Ja, ich denke schon.
ZEITmagazin: Oder in der ganzen Welt?
Rama: Keine Ahnung, aber bestimmt in Europa. Milo Ðukanović, der frühere Präsident von Montenegro, war auch sehr groß, aber er ist nicht mehr im Amt.
ZEITmagazin: Sie waren früher Basketball-Profi. Sie bringen es auf 2,02 Meter.
Rama: Nein, auf 1,98 Meter.
ZEITmagazin: Wie Friedrich Merz. Acht Zentimeter mehr als Donald Trump. Ist es in der Politik von Vorteil, groß gewachsen zu sein?
Rama: Schon möglich. Ich kenne eine Statistik, die besagt, dass die körperlich größeren Kandidaten die Wahlkämpfe in rund 80 Prozent gewinnen.
Edi Rama
1964 geboren, ist Premierminister von Albanien und Künstler. Seine Kunst war unter anderem im Haus der Kunst in München zu sehen und zweimal auf der Biennale in Venedig. Er lebte einige Jahre in Paris. Im Jahr 2000 wurde er Bürgermeister von Tirana und blieb es elf Jahre lang. Seit 2005 ist Rama Vorsitzender der Sozialistischen Partei Albaniens, seit 2013 regiert er das Land. Eines seiner Wahlversprechen war es, Albanien bis 2030 in die EU zu führen. Rama werden immer wieder Korruption und Kontakte zum organisierten Verbrechen nachgesagt. Er soll staatliche Institutionen geschwächt und die Pressefreiheit eingeschränkt haben.
Edi Rama, 61 Jahre alt, Vorsitzender der Sozialistischen Partei Albaniens. Als er noch Bürgermeister der Hauptstadt Tirana war, vom Jahr 2000 an, ließ er die Fassaden vieler Häuser in der einst grauen Stadt leuchtend bunt anmalen. Lebendig sollte Albanien wirken, attraktiv. Er verstand sich schon immer als Künstler, der es zu politischer Macht gebracht hatte. Gegenüber der ZEIT sagte er mal: "George Bush Junior war auch ein Maler, aber er war nicht so gut wie ich." Die Wände seines Büros, in dem das Interview stattfindet, hat Rama mit Hunderten computerbearbeiteten Kopien seiner Zeichnungen dekoriert. Da sitzt er nun in seinem Ledersessel und lächelt verschmitzt. Schwarzes Shirt, Stoffhose, hellblaue Turnschuhe, in der Hand eine rote Lesebrille.
Newsletter
Beziehungsweise
Jeden Mittwoch spüren wir in unserem Beziehungsnewsletter den wohl aufregendsten zwischenmenschlichen Verbindungen nach. Abonnieren Sie »Beziehungsweise« jetzt kostenlos.
ZEITmagazin: Auf Fotos sieht man Sie gemeinsam mit dem französischen Staatspräsidenten Emmanuel Macron oder mit der Präsidentin der EU-Kommission Ursula von der Leyen. Und stets ragen Sie optisch heraus.
Rama: Mit Rishi Sunak, dem früheren Premierminister von Großbritannien, war es besonders lustig. Vor der berühmten 10 Downing Street in London wurden Fotos aufgenommen, und die britische Presse hat Rishi sehr verärgert, wegen unseres Größenunterschieds. Er sah so klein aus. Doch als Kind habe ich es gehasst, so groß zu sein. Es war fürchterlich. Das war in der kommunistischen Ära, als morgendliche Gymnastik in der Schule zur Pflicht wurde – ein Exportprodukt der chinesischen Kulturrevolution. Ich konnte nicht übersehen werden, und der Lehrer schrie immer: "Rama, wach auf, beweg dich! Rama, mach das anders!" Oder wenn ich in der Klasse laut gelacht hatte – zusammen mit anderen –, wurden die Lehrer auf mich immer als Erstes aufmerksam. Ich konnte mich nie verstecken.
ZEITmagazin: Steigt mit der Körpergröße die politische Autorität?
Rama: Nicht unbedingt. Schauen Sie sich Georgia Meloni an, die italienische Regierungschefin. Sie ist klein, aber ihr Charisma lässt sie groß erscheinen. Ich denke, Charisma ist entscheidender als die Körpergröße. Einer meiner ehemaligen Basketballfreunde ist größer als ich. Weil er aber kein Charisma hat, wirkt er oben in der Luft verloren. Irgendwie tut er den Leuten leid.
ZEITmagazin: Hat Ihnen Ihre physische Stärke geholfen, als jemand im Jahr 1997 versuchte, Sie umzubringen?
Rama: Dieser Meinung waren die Ärzte, die mich behandelten. Der Angriff auf mich war sehr brutal.
ZEITmagazin: Die Attacke fand in Tirana statt. Sie waren 32 Jahre alt, Lektor an der Kunstakademie und einer der streitbaren Intellektuellen, die sich in Zeitungsartikeln mit der Obrigkeit anlegten. Das Land stand damals kurz vor schweren politischen Unruhen.
Rama: Es geschah am 22. Januar 1997. Ich war mit meiner Freundin und einem meiner Freunde auf dem Heimweg. Damals lebten wir in einer kleinen Wohnung in einem Vorort. Es war eine kalte Nacht nach einem Regenschauer, und Tirana war damals eine ganz andere Stadt. Der Strom fiel regelmäßig aus, nachts glichen die Straßen schwarzen Löchern. Kurz bevor ich das Haus erreichte, in dem ich wohnte, tauchten zwei dunkle Silhouetten auf. Zunächst glaubte ich, einen der Männer zu erkennen, der eine Papierrolle in der Hand hielt: einen meiner Studenten, eine Art Bodybuilder. Aber nein, in der Papierrolle schwang er eine Eisenstange. Ich fiel unter den Schlägen zu Boden und versuchte, meine Freundin zu schützen, indem ich sie mit beiden Händen hinter meinem Rücken festhielt. Ich sah die Lichter der Öllampen in den Hausfenstern flackern, und ich dachte: "Das war’s, mein Leben ist zu Ende." Die Männer ließen mich – scheinbar tot – im Schlamm liegen. Blut strömte aus meinem Gesicht, auch mein Mund war voller Blut. Ich hatte mehrere Risse in meiner Kopfhaut und meiner Nase. Dieser Artikel stammt aus der ZEIT Nr. 32/2025. Hier können Sie die gesamte Ausgabe lesen. Ausgabe entdecken
ZEITmagazin: Wer waren diese Männer?
Rama: Ich weiß es noch immer nicht genau. Aber ich weiß, dass es ein versuchter Auftragsmord des Geheimdienstes des damaligen Staatspräsidenten war. Ich hatte versucht, eine Petition zu organisieren, in der die Regierung zum Rücktritt aufgefordert werden sollte. Im Krankenhaus sagte mir der Arzt, der mich behandelte: "Ohne Ihre gute Konstitution als Sportler wäre es schlimm ausgegangen. Ihre Körpergröße hat Ihnen auch geholfen, einige Schläge haben Sie nicht voll erwischt."
ZEITmagazin: Wie war Ihre Kindheit und Jugend in Albanien, in diesem armen, streng abgeschotteten Land, dessen Bevölkerung von dem Diktator Enver Hodscha unterdrückt wurde und das als Europas Nordkorea bezeichnet wurde?
Rama: Wir Kinder hatten nicht viel, aber draußen waren wir frei und ziemlich glücklich. Wir bastelten uns Fußbälle aus Gummiresten. Wir spielten mit alten Steinen und Holzstücken. Oder wir saßen am Straßenrand und dachten uns Ratespiele aus: Welche Nummer würde auf dem Kennzeichen des nächsten Busses oder Lastwagens stehen, der vorbeifuhr? Man musste geduldig sein, die Straßen waren leer. Es gab kaum Autos, Privatwagen waren verboten.
https://www.zeit.de/zeit-magazin/2025/32/edi-rama-karriere-opposition-macht-frau
Edi Rama flet për revistën gjermane ZEITmagazin: Opozitën më të ashpër e kam në shtëpi! Sazani, “turizmi i ri mesdhetar”, jemi në negociata me Kushner për një projekt elitar
Jul 30, 2025 | 20:49
SHPËRNDAJE
FacebookMessengerTwitterWhatsApp
Copy Link
https://www.youtube.com/subscribe_embed?usegapi=1&channelid=UCfhgpEEGFj0eNQx_BKaWNiw&layout=default&count=default&origin=https%3A%2F%2Fwww.panorama.com.al&gsrc=3p&ic=1&jsh=m%3B%2F_%2Fscs%2Fabc-static%2F_%2Fjs%2Fk%3Dgapi.lb.en.iFs_Bhrqdio.O%2Fd%3D1%2Frs%3DAHpOoo-IvlQWaLHZdUKQFbafXd_3OEvU9Q%2Fm%3D__features__#_methods=onPlusOne%2C_ready%2C_close%2C_open%2C_resizeMe%2C_renderstart%2Concircled%2Cdrefresh%2Cerefresh%2Conload&id=I0_1753903728100&_gfid=I0_1753903728100&parent=https%3A%2F%2Fwww.panorama.com.al&pfname=&rpctoken=23698080
https://www.facebook.com/v12.0/plugins/like.php?action=like&app_id=573287523062691&channel=https%3A%2F%2Fstaticxx.facebook.com%2Fx%2Fconnect%2Fxd_arbiter%2F%3Fversion%3D46%23cb%3Dfda169317c5857e88%26domain%3Dwww.panorama.com.al%26is_canvas%3Dfalse%26origin%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.panorama.com.al%252Ff149111758b7cce2e%26relation%3Dparent.parent&container_width=0&href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FGazetaPanoramaOnline%2F&layout=box_count&locale=en_US&sdk=joey&share=false&size=small&width=
Kryeministri Edi Rama ka dhënë një intervistë për revistën gjermane ZEITmagazin ku ka folur për një sërë temash: nga opozita, fitorja në zgjedhje, projekti në Sazan, lufta në Ukrainë dhe presidenti Donald Trump.
Edi Rama ishte basketbollist, artist dhe sot është kreu i qeverisë së Shqipërisë. Një bisedë rreth karrierës së tij të pazakontë, pushtetit dhe gruas së tij
Kjo intervistë me kryeministrin e Shqipërisë, Edi Rama, ka një histori. Pasi unë, gazetari i ZEIT, Stefan Willeke, publikova një artikull në maj 2024, në të cilin e përshkrova Ramën e nevrikosur duke u munduar me kompjuterin e tij në zyrë, ai më telefonoi dhe u ankua për më shumë se 20 minuta.
Ishte pothuajse i pandalshëm. Si mund ta kisha menduar ta portretizoja në një mënyrë kaq të shtrembëruar! “Nuk po më fyen vetëm mua, po fyen edhe Shqipërinë”, tha ai.
A nuk e dija unë se çfarë përparimesh të mëdha po bënte vendi në teknologjinë e informacionit? Dhe pastaj kryeministri u paraqit si një njeri i paaftë të lidhë një kabllo kompjuteri?
“A e dini se nga çfarë përbëhet një gënjeshtër e madhe?”, pyeti ai dhe iu përgjigj vetes: “Jo një mijë gënjeshtra të vogla, por një mijë gjysmë të vërteta të vogla”. Tha: “Më prishe ditën me artikullin tënd”. “Tani dua t’ju prish ditën me telefonatën time”.
Më në fund, ai përmendi se Shqipëria ishte një vend bujar. Do të isha i mirëpritur atje edhe në të ardhmen. Shqipëria është Edi Rama, dhe Edi Rama është Shqipëria – kjo ishte përmbledhja e fjalimit të tij të gjatë. Kështu që kisha pak shpresë se Rama do të pranonte një intervistë. E kontaktova. Disa minuta më vonë, ai më dërgoi një mesazh zanor me humor të mirë.
“Je njeri i mirë”, tha ai, “një njeri i ndershëm”. Jeta është e shkurtër, shumë e shkurtër për të mbajtur mëri”. Ndërsa po largohej, më quajti “miku im”.
Edi Ramës duhet t’i jepni merita, zotëron një aftësi të mahnitshme për ndryshim. Ai e ka qeverisur vendin që nga viti 2013 dhe në maj fitoi përsëri zgjedhjet, duke filluar mandatin e tij të katërt.
Po, mendoj se po.
Apo në të gjithë botën?
Nuk e di, por sigurisht në Evropë. Milo Gjukanoviq, ish-presidenti i Malit të Zi, ishte gjithashtu “shumë i gjatë”, por nuk është më në detyrë.
Ju ishit një lojtar profesionist basketbolli. Jeni 2.02 metra i gjatë.
Jo, 1.98 metra. Si Friedrich Merz. Tetë centimetra më i gjatë se Donald Trump.
A është një avantazh të jesh i gjatë në politikë?
Është e mundur. Unë di një statistikë që thotë se kandidatët fizikisht më të gjatë fitojnë fushatat zgjedhore rreth 80 për qind të kohës.
Edi Rama, 61 vjeç, kryetar i Partisë Socialiste të Shqipërisë. Kur ishte kryetar bashkie i kryeqytetit, Tiranës, nga viti 2000 e tutje, ai i leu fasadat e shumë ndërtesave në qytetin dikur gri me ngjyra të ndezura. Ai donte që Shqipëria të dukej e gjallë dhe tërheqëse. Ai gjithmonë e shihte veten si një artist që kishte arritur pushtet politik.
Ai dikur i tha gazetës Die Zeit: “George Bush Junior ishte gjithashtu piktor, por nuk ishte aq i mirë sa unë”. Rama i ka dekoruar muret e zyrës së tij, ku zhvillohet intervista, me qindra kopje të vizatimeve të tij të përmirësuara me kompjuter. Ja ku është tani në karrigen e tij prej lëkure, duke buzëqeshur djallëzisht. Këmishë e zezë, pantallona, atlete blu të çelëta, syze të kuqe leximi në dorë.
Në foto, mund të shihesh së bashku me Presidentin Francez Emmanuel Macron ose me Presidenten e Komisionit të BE-së Ursula von der Leyen. Dhe gjithmonë të biesh në sy vizualisht.
Ishte veçanërisht argëtuese me Rishi Sunak, ish-Kryeministrin e Britanisë së Madhe. Fotot u bënë përpara Downing Street të famshëm në Londër dhe shtypi britanik e zemëroi shumë Rishin për shkak të ndryshimit tonë në gjatësi. Ai dukej kaq i vogël. Por si fëmijë, e urreja të isha kaq i gjatë. Ishte e tmerrshme. Kjo ishte gjatë epokës komuniste, kur gjimnastika e mëngjesit u bë e detyrueshme në shkollë – një produkt eksporti i Revolucionit Kulturor Kinez. Nuk mund të lihesha pas dore dhe mësuesi gjithmonë bërtiste: “Rama, zgjohu, lëviz! Rama, bëje ndryshe!” Ose kur qeshja me zë të lartë në klasë – së bashku me të tjerët – isha gjithmonë gjëja e parë që mësuesit vinin re. Nuk mund të fshihesha kurrë.
A rritet autoriteti politik me gjatësinë?
Jo domosdoshmërisht. Shikoni Georgia Melonin, kryetaren e Qeverisë italiane. Ajo është e shkurtër, por karizma e saj e bën të duket e gjatë. Mendoj se karizma është më e rëndësishme se gjatësia. Një nga ish-shokët e mi të basketbollit është më i gjatë se unë.
Edi Rama, i lindur në vitin 1964, është Kryeministër i Shqipërisë dhe artist. Arti i tij është ekspozuar në Haus der Kunst në Mynih dhe dy herë në Bienalen e Venedikut. Ai jetoi në Paris për disa vite.
Në vitin 2000, ai u bë kryetar i bashkisë së Tiranës dhe qëndroi në atë pozicion për njëmbëdhjetë vjet. Që nga viti 2005, Rama ka qenë kryetar i Partisë Socialiste të Shqipërisë dhe ka qeverisur vendin që nga viti 2013. Një nga premtimet e tij zgjedhore ishte të çonte Shqipërinë në BE deri në vitin 2030. Rama akuzohet vazhdimisht për korrupsion dhe kontakte me krimin e organizuar. Ai dyshohet se ka dobësuar institucionet shtetërore dhe ka kufizuar lirinë e shtypit.
Por, për shkak se i mungonte karizma, ai dukej i humbur në ajër. Njerëzit disi ndienin keqardhje për të.
A të ndihmoi forca jote fizike kur dikush u përpoq të të vriste në vitin 1997?
Ky ishte mendimi i mjekëve që më trajtuan. Sulmi ndaj meje ishte shumë brutal.
Sulmi ndodhi në Tiranë. Ishit 32 vjeç, lektor në akademinë e arteve dhe një nga intelektualët luftarakë që u përball me autoritetet në artikuj gazetash. Vendi ishte në prag të trazirave serioze politike në atë kohë.
Ndodhi më 22 janar 1997. Po kthehesha në shtëpi me të dashurën time dhe një nga miqtë e mi. Në atë kohë, jetonim në një apartament të vogël në një periferi. Ishte një natë e ftohtë pas një stuhie shiu, dhe Tirana ishte një qytet krejtësisht tjetër atëherë. Energjia elektrike ndërpritej rregullisht dhe natën rrugët ngjanin me vrima të zeza. Pak para se të arrija në shtëpinë ku jetoja, u shfaqën dy silueta të errëta. Në fillim, mendova se njoha një nga burrat që mbante një rrotull letre: një nga studentët e mi, një lloj bodybuilder-i. Por jo, ai po mbante një shufër hekuri brenda rrotullës së letrës. Rashë përtokë nën goditjet dhe u përpoqa ta mbroja të dashurën time duke e mbajtur pas shpine me të dyja duart. Pashë dritat e llambave me vaj që ndizeshin në dritaret e shtëpisë dhe mendova: “Kaq ishte, jeta ime mbaroi”.
Burrat më lanë të shtrirë në baltë, me sa dukej i vdekur. Gjaku më rridhte nga fytyra dhe goja ime ishte gjithashtu plot me gjak. Kisha disa çarje në kokë dhe hundë.
Kush ishin këta burra?
Ende nuk e di saktësisht. Por e di që ishte një tentativë vrasjeje nga shërbimi sekret i presidentit të atëhershëm. Isha përpjekur të organizoja një peticion duke i bërë thirrje qeverisë të jepte dorëheqjen. Në spital, mjeku që më trajtonte më tha: “Pa fizikun tënd të mirë si atlet, gjërat do të kishin shkuar keq. Edhe gjatësia jote të ndihmoi; nuk more një goditje të mirë”.
Si ishte fëmijëria dhe rinia juaj në Shqipëri, në këtë vend të varfër, rreptësishtë të izoluar, popullsia e të cilit ishte e shtypur nga diktatori Enver Hoxha dhe që quhej Koreja e Veriut e Evropës?
Ne fëmijët nuk kishim shumë, por jashtë ishim të lirë dhe mjaft të lumtur. Bëmë topa futbolli nga copa gome. Luanim me gurë të vjetër dhe copa druri. Ose uleshim në anë të rrugës dhe mendonim lojëra me hamendje: Cili numër do të ishte në targën e autobusit ose kamionit të radhës që do të kalonte? Duhej të ishe i duruar; rrugët ishin bosh. Vështirë se kishte makina; automjetet private ishin të ndaluara.
A kishe shpesh frikë atëherë?
Frika është fjala e gabuar. Frika është një reagim ndaj një ngjarjeje. Dhe ngjarjet ishin shumë të rralla atëherë. Ishte një shoqëri me përgjigje të gatshme.
Ne ishim të dominuar nga vetëdija e të jetuarit brenda kufijve të ngushtë që nuk lejoheshim t’i kalonim, sepse atëherë do të ndodhte diçka e keqe. Nuk duhet ta bësh këtë, nuk duhet ta thuash atë në asnjë rrethanë. Shmangni ata njerëz. Ne jetonim në dy botë paralele njëherësh: Kishte gjëra që lejoheshe të thoshe vetëm në shtëpi sepse ishin të rrezikshme. Gjëra të tjera mund të shpreheshin vetëm në publik sepse ishin qesharake – propagandë.
Dikur e quajte veten “problematik”. Çfarë do të thuash saktësisht me këtë?
Që në fëmijëri, nuk isha i lehtë. Gjithmonë kisha një mendim të fortë që doja ta shprehja. Gjithashtu gjithmonë më pëlqente t’i bëja të tjerët të qeshnin, madje edhe në shkollë. Dhe për këtë, ke nevojë për viktima të mira që mund t’i rrisësh, idealisht një mësues ose një tiran. Figurat e autoritetit bëjnë viktima të mira. Pastaj, sigurisht, kishte probleme.
Në vitin 2023, Edi Rama tregoi një shaka sarkastike për udhëheqësin rus Vladimir Putin në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe në këtë mënyrë e heshtte përfaqësuesin rus. Rama e do vetëpromovimin. Në një samit të krerëve të shteteve dhe qeverive evropiane në maj të këtij viti, ai ra në mënyrë teatrale në gjunjë para kryeministres italiane Meloni. Bashkë me të, ai vendosi vitin e kaluar të krijonte qendra pritjeje për azil në Shqipëri – dhe kështu jashtë BE-së – për njerëzit që kishin ikur me anije përmes Detit Mesdhe drejt Italisë.
Zyra juaj është e mbushur me vizatime, piktura dhe skulptura. A keni vizatuar si fëmijë?
Po, që kur isha tre vjeç, dhe nuk kam ndaluar kurrë.
Vizatimi dhe piktura kanë qenë pjesë e jetës sime për aq kohë sa mbaj mend.
Një artist në krye të një qeverie: Dikur e quajtët “humori i universit” që ju, nga të gjithë njerëzit, u bëtë kryeministër.
Humor absolut i universit. Më parë, nuk mund ta kisha imagjinuar kurrë të hyja në një zyrë, e lëre më të punoja atje. Zyra e parë qeveritare që hyra ndonjëherë ishte zyra e Ministrit të Kulturës të Shqipërisë. Unë isha Ministër i Kulturës.
Pse kjo neveri ndaj zyrave?
Në sytë e mi, zyrat në atë kohë përfaqësonin shtetin, i cili shtypte popullin e tij. Unë kurrë nuk do të kisha vënë këmbë në një administratë shtetërore, kurrë.
A ka mbetur diçka nga ajo urrejtje sot?
Sigurisht që jo. Unë u rrita nën një regjim që i mbante peng njerëzit e tij. Shërbëtorët e këtij regjimi punonin në zyra.
Nuk kishit kurrë ndërmend të hynit në politikë?
Unë luftova kundër kufijve të ngushtë të imponuar në jetën time artistike, dhe kështu Akademia e Arteve në Tiranë u bë bastioni im i parë kundër regjimit. Por gjithmonë mendoja dhe thashë se politika nuk ishte puna ime. Kurrë nuk mendova se politika një ditë do të më merrte rob. Doja të jetoja një jetë të pavarur dhe të lirë.
Si artist nën komunizëm, përjetova të kundërtën e lirisë që gjithmonë kisha dëshiruar. Qielli në një pikturë duhej të ishte blu, jo i kuq ose i verdhë. Lëkura e një personi duhej të ishte me ngjyrën e lëkurës. Një karrige nuk mund të dukej si elefant. Kjo mendjengushtësi formësoi imazhin tim shumë negativ për politikanët në atë kohë dhe nxiti luftëtarin antikomunist tek unë.
A do të shkonte mirë Edi Rama i ri me Edi Ramën e sotëm?
Do ta kuptoja, por ai nuk do të më kuptonte mua. Edi Rama i ri ishte shumë i bindur në mendimet e tij dhe i pakompromis. Ai ishte i ri dhe jo i informuar mirë. Ai ende nuk e kishte kuptuar se politika është një art që lëviz gjërat me talent dhe durim – ndërsa shteti është një makinë që na mban të bashkuar duke i rezistuar ndryshimit.
Edi Rama i ri besonte se shteti duhej të shfuqizohej: anarki. Ju dëshironit kaos?
Jo kaos. Doja që zyrat plot me burokratë të zhdukeshin, por sigurisht, nuk kisha alternativë në mendje. Vetëm liri dhe vetërregullim – utopi.
Dhe pastaj, në vitin 1998, ju do të bëheshit Ministri i Kulturës i vendit tuaj.
Atëherë ironia e universit shpërtheu. Kur qeveria shqiptare në atë kohë u shemb, unë ende jetoja si artist në Paris. Kryeministri i ri më vizitoi atje dhe më sugjeroi të kthehesha në Shqipëri dhe të merrja drejtimin e radios. Jo, i thashë, dua të qëndroj në studion time në Francë si artist i pavarur dhe të punoj vetëm si intelektual i përkushtuar në Shqipëri, jo të vuaj si nëpunës civil në ndonjë detyrë të lartë.
Si ndodhi ndryshimi i mendjes suaj?
Që nga atentati ndaj meje, ndihesha si një copë dheu. Dhe kisha vendosur të mos kthehesha në Shqipëri. Një vit më vonë, në Paris, pashë një ëndërr që më përndjek ende sot.
Një ëndërr politike?
Në ëndrrën time, isha në studion e babait tim, i cili punonte si skulptor. Babai im nuk ishte aty; e kërkova më kot. Një erë e papritur përplasi derën e studios dhe unë mbeta i bllokuar. Vetëm. Ku ishte babai im? Kur u zgjova, doja t’i telefonoja prindërit e mi, por nuk e bëra.
Në vend të kësaj, një nga miqtë e mi më telefonoi. Ai më tha: “Edi, më vjen keq, babai yt ka vdekur. Ai vdiq këtë mëngjes në studion e tij”.
Pastaj shkuan në funeral. Isha shumë i trishtuar për vdekjen e babait tim, por më duhej të prisja një ditë dhe një natë të tërë derisa të mund të hipja në një aeroplan për në Tiranë. Dhe u rrova pa krem rroje.
Ngadalë dhe me dhimbje, e hoqa mjekrën me brisk. Prita që nata të kalonte; doja ta ndjeja dhimbjen. Hoqa vathin, mora hua një kravatë nga ambasadori ynë në Paris dhe vesha një kostum për të shkuar direkt në funeral. Dukesha disi si ministër.
Pas funeralit, Kryeministri shqiptar ju pyeti nëse donit të bashkoheshit me qeverinë e tij. Dhe ju pranuat.
Po, dita e funeralit ishte dita e fundit e riorganizimit të qeverisë së tij. Kur u ktheva nga funerali, shkova në shtëpinë e prindërve të mi për të bërë kafe. Telefoni ra dhe u dëgjua zëri i Kryeministrit: “Z. Ministër i Kulturës, doni të qëndroni apo të largoheni përsëri?” – “Po qëndroj,” u përgjigja. “A keni nevojë për pak kohë për të menduar?” pyeti ai. “Jo,” u përgjigja, “sepse nëse dua, do të largohem përsëri!”.
Ishte kaq e thjeshtë. Kur të gjithë ikën, e pyeta nënën time: “Kush mendon se do të jetë Ministër i Kulturës nesër”. Ajo u përgjigj: “Nuk më intereson fare”. Kur e pyeta: “Po sikur të jem unë, mami?” ajo u përgjigj: “Ka qenë një ditë e gjatë, je i lodhur, sensi yt i humorit është i prishur – shko në shtrat”.
Por kur e kuptoi se po flisja seriozisht, filloi të qante. Prindërit e mi gjithmonë donin që unë të qëndroja larg politikës. “Çfarë është më keq,” tha ajo mes lotësh, “që babai yt të vdesë, apo që ti të bëhesh ministër?”.
Unë thashë: “Çfarë duhet të bëj tani, mami”? Dhe ajo u përgjigj: “Shko menjëherë në shtëpinë e Kryeministrit dhe i thuaj se je ngatërruar për vdekjen e babait tënd – merre fjalën mbrapsht”. Thashë se ishte turp, nuk mund ta bëja. “Nëse nuk guxon të japësh dorëheqjen tani”, shtoi ajo, “do të mbetesh i bllokuar në këtë rrëmujë politike për gjithë jetën tënde”.
Por ju nuk dhatë dorëheqjen; ju u bëtë ministër. Cilat janë çastet më të këqija në politikë për ju?
Gjëja më e keqe është humbja. E përjetova këtë, për shembull, në vitin 2009 kur kandidova për herë të parë për kryeministër dhe humba me një diferencë shumë të ngushtë. Kjo ishte vërtet e dhimbshme.
A keni modele në politikë? Shpesh keni folur me admirim për Angela Merkel.
Kancelarja Angela Merkel ishte një politikane thjesht racionale. Nga të gjitha figurat politike që kam takuar, ajo ishte e vetmja që nuk u impresionua nga sharmi. Angela udhëhoqi nga prapaskena dhe drejtoi politikën prapa skenave. Jam i sigurt se ajo mund të ishte e pamëshirshme kur donte të eliminonte kundërshtarët politikë për të siguruar pushtetin e saj dhe për të mbajtur partinë e saj nën kontroll. Por në skenë, ajo ishte një forcë shumë e sigurt dhe qetësuese që arriti të krijonte harmoni dhe të bëhej fytyra më e admiruar e Gjermanisë në mbarë botën.
Ju gjithashtu thatë dikur se lufta në Ukrainë nuk do të kishte shpërthyer nëse Angela Merkel do të ishte ende Kancelare në fillim të vitit 2022.
Angela do të kishte gjetur një mënyrë për të parandaluar këtë konflikt të përshkallëzohej në një luftë agresioni.
Ajo kishte gjithçka që i nevojitej për të gjetur një zgjidhje me Putinin – një kompromis. Nuk mund ta vërtetoj këtë, por jam i bindur për këtë. Fatkeqësisht, askush nuk e parashikoi dramën dhe pasojat tragjike që solli sulmi ndaj Ukrainës. Angela ishte ndryshe. Ajo ishte shumë punëtore dhe nuk do t’i kishte nënvlerësuar kurrë pasojat e një konflikti kaq shkatërrues.
Përvojat e saj me diktaturën në RDGJ dhe aftësia e saj për të empatizuar me ish-agjentin e KGB-së në Kremlin do ta kishin ndihmuar të shihte diçka që të tjerët në Perëndim për fat të keq nuk e panë.
Si do të përfundojë lufta në Ukrainë?
Për momentin, vetëm universi e di përgjigjen.
Donald Trump do të luajë një rol kyç?
Trump tashmë ka luajtur një rol të rëndësishëm duke vënë në tryezë idenë e një armëpushimi dhe paqeje. Por pse na duhej që Trump të rizbulonte fjalën armëpushim pas tre vitesh? Kur Viktor Orbán e përmendi atë fjalë, ai u trajtua si lebroz. Askush nuk donte të dëgjonte për një armëpushim, e lëre më për paqe. Askush nuk donte të dinte për bisedime – e lëre më për negociata – me Rusinë, përveç Erdoganit. Ai u përpoq disa herë, por pa sukses, sepse askush nuk i mbështeti përpjekjet e tij. Gjithmonë bëhej fjalë për fitoren absolute, ose më saktë, për humbjen strategjike të Rusisë nën autopilotin e Shteteve të Bashkuara. Çfarë keqardhjeje.
Gjatë mandatit të tij të parë, ju e kritikuat Donald Trumpin.
E bëra këtë edhe më parë, kur Trump ishte ende kandidat presidencial. Mandati i tij i parë nuk ishte aq i keq për botën. Sot, ai përfaqëson një mundësi të madhe për Evropën. Kur Trump pretendoi pas atentatit se Zoti e kishte shpëtuar për të mirën e Amerikës, kjo ishte vetëm gjysma e së vërtetës. Zoti i shpëtoi edhe jetën në mënyrë që Evropa të zgjohej. Evropa duhet të zgjohet, shpresojmë në anën e duhur.
Dhe duket se kjo ka filluar tashmë.
Ursula von der Leyen po bën një punë të shkëlqyer për të tronditur Evropën, ndërsa hapat e parë të Kancelarit Merz duken shumë premtues. Një Gjermani e ringjallur është çelësi i një Evrope të ringjallur.
Ju e njihni mirë dhëndrin e Trump, Jared Kushner, i cili synon të bëhet një investitor i madh në Shqipëri: kompania e Kushner dëshiron të ndërtojë akomodime luksoze për turistë të pasur në një pjesë bregdetare të paprekur më parë dhe në një ishull të pabanuar. Kjo po kundërshtohet nga ambientalistët. Si po ecën ky projekt?
Po ecën. Projekti përbëhet nga dy pjesë: nga njëra anë, brezi bregdetar – ose gadishulli, siç e quajmë ne. Është në pronësi private. Nga ana tjetër, ishulli i Sazanit, i cili i përket shtetit. Gadishulli ka përfunduar fazën e planifikimit. Ne ende po negociojmë kushtet e partneritetit për ishullin e Sazanit. Konceptet paraprake duken shumë premtuese. Lista e kompanive që duan të bëhen pjesë e këtyre kufijve të rinj të turizmit mesdhetar është mbresëlënëse, veçanërisht Hotelet Aman.
Disa ekspertë që studiojnë strukturat e bandave kriminale ndërkombëtare besojnë se çdo qeveri evropiane sot duhet të adresojë krimin e organizuar. A e shihni edhe ju kështu?
Ne po luftojmë krimin e organizuar si kurrë më parë, dhe kjo njihet nga të gjitha autoritetet përkatëse, por akuzat vazhdojnë të vijnë, dhe janë të ndryshme. Opozita në Parlament më ka akuzuar tashmë për të gjitha llojet e gjërave, siç është të qenit homoseksual dhe biseksual – gjë që nuk jam. Me sa duket, ata janë gjithashtu të bindur se unë jam përdhunues
…dhe trafikant droge…
Oh po, “trafik droge” është ende akuza më romantike.
A keni marrë ndonjëherë drogë?
Epo mirë. Kjo nuk do të ishte as më e keqja. Unë duhet të kem përdorur dhunë kundër nënës dhe gruas sime. Djali im supozohet të jetë djali i babait tim.
I gjithë ky budallallëk u bërtit në tubime, u shkrua në gazeta, u përhap si jashtë linje ashtu edhe në internet – të gjitha gënjeshtra. Të ndjekura nga humbjet zgjedhore të atyre që krijuan këto monstruozitete. Jam mësuar me to, por familja ime ka vuajtur shumë.
A ju pëlqejnë gazetarët?
A më pëlqejnë mua gazetarët? Një pyetje shumë e përgjithshme. Unë admiroj gazetarinë e pavarur. Por a më pëlqejnë të gjithë gazetarët? Jo. Megjithatë, unë e di sa e tmerrshme është bota pa gazetarë. Prandaj, unë nuk jam aspak problemi i tyre. Problemi im qëndron diku tjetër: Shumë vite më parë, unë publikova pikëpamjet e mia në gazetën e vetme të pavarur të Shqipërisë, duke rrezikuar jetën time për ta bërë këtë. Ajo gazetë u dogj. Pra, unë i përkisja kampit të gazetarisë dhe e di sa e rëndësishme është kjo.
Por disa gazetarë shqiptarë nuk më shihnin në atë mënyrë kur flisja për mangësitë kryesore të medias. Ata shihnin vetëm fuqinë time, jo argumentet e mia. Ata i bërtisnin “autokratit” që ngacmon median. Unë hoqa dorë nga kundërshtimi i tyre ose nga të folurit për to shumë kohë më parë.
Ju keni përjashtuar gazetarë individualë nga konferencat tuaja për shtyp.
Ne vetëm dy herë kemi penguar dikë që të marrë peng të gjithë konferencën për shtyp, kur flitet pafundësisht në mikrofon.
Vitin e kaluar, Edi Rama e kapi në fytyrë gazetaren 31-vjeçare të televizionit, Ambrozia Meta, para kamerave, gjatë një konference për shtyp me gazetarë shqiptarë. Ai e shtyu atë larg kur ajo i bëri vazhdimisht pyetje që nuk e pëlqyen. Dy vjet më parë, Rama e kishte kërcënuar gazetaren me një “masë riedukimi”. Ai gjithashtu njoftoi se nuk do t’u përgjigjej pyetjeve të saja për muaj të tërë. “E gjithë kjo nuk është aq keq”, thotë Ambrozia Meta sot. “Diçka tjetër është e keqe: Rama e ka shndërruar Shqipërinë në një diktaturë ekonomike. Ai shpërndan leje ndërtimi tek njerëzit e fasadës së kriminelëve. Ai nuk sillet si socialist, edhe pse është kreu i partisë së tyre. Ai nuk bën asgjë për të varfrit dhe të moshuarit”.
“Ajo për të cilën ai po konkurron më shumë është të sigurojë vendin e tij në librat e historisë – si babai i kombit”.
Edi Rama po lejon gjithnjë e më rrallë konferenca për shtyp. Në vend të kësaj, ai u përgjigjet pyetjeve të zgjedhura përmes videos që qytetarët lejohen t’ia bëjnë.
Një politikan nga rrethi juaj, ish-kryetari i bashkisë së Tiranës, u arrestua në zyrën e tij disa muaj më parë – ndër të tjera, për ryshfet dhe pastrim parash. A ka arritur korrupsioni në qeverinë tuaj?
Është e qartë se njerëzit në nivele të ndryshme të qeverisjes preken gjithashtu sapo përfshihet korrupsioni. Pra, pyetja nuk është nëse korrupsioni ekziston, por çfarë po bëjmë për ta luftuar atë dhe për të zvogëluar ndikimin e tij në qeveri. Dhe jam krenar që kemi bërë diçka të madhe – radikale: një reformë gjyqësore që, për herë të parë në historinë tonë që nga pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912, i solli zyrtarët e lartë para një gjyqësori të pavarur dhe çoi nëakuza ose dënime.
Nga ana tjetër, unë besoj se një organizatë, një kompani ose një shumicë qeverisëse nuk gjykohet nga fakti nëse një ose disa nga anëtarët e saj dyshohen për korrupsion ose janë nën hetim për korrupsion, por nga mënyra se si reagojnë në raste të tilla. Për dekada, përgjigjja ishte të formohej një mburojë mbrojtëse dhe të ofrohej mbështetje politike në përputhje me rrethanat. Ne i kemi dhënë fund kësaj. Partia jonë nuk është një mburojë mbrojtëse për askënd; Shumica jonë në Parlament është vetëm mburoja mbrojtëse e gjyqësorit të pavarur.
Ju kurrë nuk e keni mohuar se korrupsioni në Shqipëri mbetet një problem i madh. A do të bëhet një pengesë vendimtare në përpjekjet për t’u bashkuar me BE-në?
Lufta jonë kundër tij është një garanci e rëndësishme e dëshirës sonë të vërtetë për t’u bërë anëtar i BE-së. Sukseset tona në këtë luftë janë vlerësuar shumë nga BE-ja.
Edi Rama ka arritur ta ngrejë Shqipërinë në skenën politike evropiane: një vend kryesisht i lënë pas dore me 2.4 milionë banorë, që tani tërheq më shumë se 10 milionë turistë nga jashtë çdo vit. Ndërtesa moderne po ndërtohen në shumë qytete dhe po themelohen startup-e. Por diçka po lulëzon gjithashtu, për të cilën Rama ngurron të flasë: trafiku i drogës, pastrimi i parave, krimi qeveritar.
“Edi Rama ka bashkëpunuar me krimin e organizuar që nga fillimi”, thotë gazetari shqiptar Enton Abilekaj, i cili fillimisht e shihte Ramën në mënyrë të favorshme.
Filloi me një politikë që promovonte kultivimin dhe tregtinë e kanabisit.
“Ai ka nevojë për kriminelët për të qëndruar në pushtet”, thotë gazetari. “Ata i ofrojnë atij mbështetje politike”. Andi Bushati, i cili drejton një nga mediat e pakta të pavarura online në Shqipëri, e shpreh kështu: “Rekordi i Ramës është negativ. Sukseset e tij diplomatike janë thjesht një fasadë që legjitimon pushtetin e tij autokratik”.
Rama emëron ministra të panjohur pa u konsultuar me askënd. Ai drejton një parti, por për dhjetë vjet, zgjedhja e kryetarit është lënë jashtë. Stili i tij qeverisës? “Forma errëson përmbajtjen”.
Fatos Lubonja është edhe më kritik ndaj Ramës.
Shkrimtari 74-vjeçar, i cili kaloi 17 vjet në burg gjatë diktaturës, është një zëdhënës i shquar i së majtës në Shqipëri. Ai dikur ishte mik me Ramën, por sot autori thotë: “Rama është narcisist. Ai nuk pranon kritika. Ai kontrollon policinë dhe gjyqësorin. Është si nën Putinin”. Problemi më i madh, megjithatë, janë vetë shqiptarët: “Në vende të tjera, dikush si Rama do të kishte qenë në spital shumë kohë më parë për t’u kuruar. Këtu, atij i lejohet të qeverisë”.
Ju keni përjashtuar gazetarë individualë nga konferencat tuaja për shtyp.
Ne vetëm dy herë kemi penguar dikë që të marrë peng të gjithë konferencën për shtyp, kur flitet pafundësisht në mikrofon.
Vitin e kaluar, Edi Rama e kapi në fytyrë gazetaren 31-vjeçare të televizionit, Ambrozia Meta, para kamerave, gjatë një konference për shtyp me gazetarë shqiptarë. Ai e shtyu atë larg kur ajo i bëri vazhdimisht pyetje që nuk e pëlqyen. Dy vjet më parë, Rama e kishte kërcënuar gazetaren me një “masë riedukimi”. Ai gjithashtu njoftoi se nuk do t’u përgjigjej pyetjeve të saja për muaj të tërë. “E gjithë kjo nuk është aq keq”, thotë Ambrozia Meta sot. “Diçka tjetër është e keqe: Rama e ka shndërruar Shqipërinë në një diktaturë ekonomike. Ai shpërndan leje ndërtimi tek njerëzit e fasadës së kriminelëve. Ai nuk sillet si socialist, edhe pse është kreu i partisë së tyre. Ai nuk bën asgjë për të varfrit dhe të moshuarit”.
“Ajo për të cilën ai po konkurron më shumë është të sigurojë vendin e tij në librat e historisë – si babai i kombit”.
Edi Rama po lejon gjithnjë e më rrallë konferenca për shtyp. Në vend të kësaj, ai u përgjigjet pyetjeve të zgjedhura përmes videos që qytetarët lejohen t’ia bëjnë.
Një politikan nga rrethi juaj, ish-kryetari i bashkisë së Tiranës, u arrestua në zyrën e tij disa muaj më parë – ndër të tjera, për ryshfet dhe pastrim parash. A ka arritur korrupsioni në qeverinë tuaj?
Është e qartë se njerëzit në nivele të ndryshme të qeverisjes preken gjithashtu sapo përfshihet korrupsioni. Pra, pyetja nuk është nëse korrupsioni ekziston, por çfarë po bëjmë për ta luftuar atë dhe për të zvogëluar ndikimin e tij në qeveri. Dhe jam krenar që kemi bërë diçka të madhe – radikale: një reformë gjyqësore që, për herë të parë në historinë tonë që nga pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912, i solli zyrtarët e lartë para një gjyqësori të pavarur dhe çoi nëakuza ose dënime.
Nga ana tjetër, unë besoj se një organizatë, një kompani ose një shumicë qeverisëse nuk gjykohet nga fakti nëse një ose disa nga anëtarët e saj dyshohen për korrupsion ose janë nën hetim për korrupsion, por nga mënyra se si reagojnë në raste të tilla. Për dekada, përgjigjja ishte të formohej një mburojë mbrojtëse dhe të ofrohej mbështetje politike në përputhje me rrethanat. Ne i kemi dhënë fund kësaj. Partia jonë nuk është një mburojë mbrojtëse për askënd; Shumica jonë në Parlament është vetëm mburoja mbrojtëse e gjyqësorit të pavarur.
Ju kurrë nuk e keni mohuar se korrupsioni në Shqipëri mbetet një problem i madh. A do të bëhet një pengesë vendimtare në përpjekjet për t’u bashkuar me BE-në?
Lufta jonë kundër tij është një garanci e rëndësishme e dëshirës sonë të vërtetë për t’u bërë anëtar i BE-së. Sukseset tona në këtë luftë janë vlerësuar shumë nga BE-ja.
Edi Rama ka arritur ta ngrejë Shqipërinë në skenën politike evropiane: një vend kryesisht i lënë pas dore me 2.4 milionë banorë, që tani tërheq më shumë se 10 milionë turistë nga jashtë çdo vit. Ndërtesa moderne po ndërtohen në shumë qytete dhe po themelohen startup-e. Por diçka po lulëzon gjithashtu, për të cilën Rama ngurron të flasë: trafiku i drogës, pastrimi i parave, krimi qeveritar.
“Edi Rama ka bashkëpunuar me krimin e organizuar që nga fillimi”, thotë gazetari shqiptar Enton Abilekaj, i cili fillimisht e shihte Ramën në mënyrë të favorshme.
Filloi me një politikë që promovonte kultivimin dhe tregtinë e kanabisit.
“Ai ka nevojë për kriminelët për të qëndruar në pushtet”, thotë gazetari. “Ata i ofrojnë atij mbështetje politike”. Andi Bushati, i cili drejton një nga mediat e pakta të pavarura online në Shqipëri, e shpreh kështu: “Rekordi i Ramës është negativ. Sukseset e tij diplomatike janë thjesht një fasadë që legjitimon pushtetin e tij autokratik”.
Rama emëron ministra të panjohur pa u konsultuar me askënd. Ai drejton një parti, por për dhjetë vjet, zgjedhja e kryetarit është lënë jashtë. Stili i tij qeverisës? “Forma errëson përmbajtjen”.
Fatos Lubonja është edhe më kritik ndaj Ramës.
Shkrimtari 74-vjeçar, i cili kaloi 17 vjet në burg gjatë diktaturës, është një zëdhënës i shquar i së majtës në Shqipëri. Ai dikur ishte mik me Ramën, por sot autori thotë: “Rama është narcisist. Ai nuk pranon kritika. Ai kontrollon policinë dhe gjyqësorin. Është si nën Putinin”. Problemi më i madh, megjithatë, janë vetë shqiptarët: “Në vende të tjera, dikush si Rama do të kishte qenë në spital shumë kohë më parë për t’u kuruar. Këtu, atij i lejohet të qeverisë”.
Si e shpjegoni që shkrimtari Fatos Lubonja, i cili dikur ishte miku juaj, tani është një nga kritikët tuaj më të ashpër?
Ne ishim miq shumë të ngushtë kur luftonim së bashku në shoqërinë civile. Por që kur kalova në kampin kundërshtar të politikës së përditshme, Fatosi më ka shpallur tradhtar të kauzës. Që atëherë, ai është shqetësuar kryesisht për të vërtetuar se çfarë tradhtari revoltues jam. E respektoj dhe më vjen keq për të.
Cili ishte gabimi juaj më i madh si kreu i qeverisë?
Oh, do të komentoj për këtë vetëm pasi të largohem nga detyra.
Ju e ndaluat përkohësisht TikTok në Shqipëri pasi vdekja me thikë e një djali 14-vjeçar u lidh me përdorimin e platformës së mediave sociale.
Unë nuk e ndalova TikTok përgjithmonë, por prindërit duhet të jenë në gjendje ta kontrollojnë më mirë platformën. Qasja në video me përmbajtje të dhunshme ose të neveritshme duhet të parandalohet. Prindërit duhet të dinë se çfarë po bëjnë fëmijët e tyre në një platformë të tillë. Dhe duhet të them: Për habinë time, njerëzit në TikTok ishin shumë të gatshëm të kuptonin dhe të adresonin shqetësimet tona.
Si reaguan prindërit ndaj ndalimit?
Mbështetja për ndalimin e TikTok ishte dërrmuese. 95 për qind e prindërve ishin pro. Shumica e tyre madje mbështetën ndalimin e të gjitha mediave sociale.
Herë pas here, Edi Rama pi një gllënjkë nga një shishe uji. Nuk i pëlqen të ndërpritet kur flet. Ai injoron disa pyetje duke folur thjesht me zë të lartë, sikur të duhet të mbytë zhurmën e sfondit. Ai rrëshqet gjithnjë e më poshtë në karrigen e tij, dhe pas një ore e gjysmë, pothuajse shtrihet.
Pushteti është një kafshë e egër. Kështu e keni formuluar dikur një nga mendimet tuaja.
Po, pushteti është një kafshë shumë e rrezikshme. Një bishë e egër. Është gjithmonë aty, gati për të gllabëruar brendësinë e një personi. Ose për ta deformuar atë. Kjo bishë mbart shumë tundime brenda vetes. Për shembull: Mund ta pushosh menjëherë nga puna dikë që nuk të pëlqen, ose edhe të hakmerresh ndaj tij. Ti lufton me lajmëtarin në vend që të merresh me një mesazh të pakëndshëm. Supozo se nuk shkon mirë me një koleg pune. Mund ta pushosh nga puna – mjaft lehtë.
Ndoshta ata do të rezistojnë. Pastaj mund të pyesësh: “Kush është babai i këtij djali”? Dhe mëson se babai është oficer policie. “Pushojeni nga puna”, mund të urdhërosh. Përsëri, mjaft e lehtë. Dhe kështu bëhesh dikush tjetër.
Cilat janë përfundimet tuaja?
Gjithmonë duhet të mbash mend nga vjen. Nuk i lejoj kurrë njerëzit e mi të mbajnë bagazhet e mia. Kur udhëtoj privatisht, nuk fluturoj me klas biznesi. Gruaja ime nget makinën e saj. Në shtëpi, nuk kemi asnjë punonjës të paguar nga qeveria. Kam ngritur muzeun e parë për dhuratat që marr, që i përkasin shtetit dhe jo personit në zyrën e Kryeministrit.
Gjëra të vogla të mëdha – të qëndrosh sa më normal të jetë e mundur nën lëkurë.
A ka ndonjë që dëgjon për çështje të tilla?
Disa njerëz mendojnë se kam fituar shumë zgjedhje sepse opozita ime është shumë e dobët. Ata njerëz nuk kanë ide. Sepse në shtëpi, kam opozitën më të ashpër që kam përjetuar ndonjëherë.
Ajo më pret kur kthehem nga puna në mbrëmje – gruaja ime. Ha diçka, shtrihem në divan, zgjedh një film për t’u çlodhur.
Dhe pas dhjetë minutave të para të filmit, fillon koha e pyetjeve – nga divani në divan.
Gruaja ime është ekonomiste, punon për organizata ndërkombëtare, ajo i di punët e saj. Ajo di numra, të dhëna, fakte. Pyetjet vazhdojnë, kështu që më duhet të shtyp butonin e ndalimit të filmit disa herë.
Është vërtet intensive. Nëse gruaja ime vazhdon deri në nokaut, do të jetë shumë më vonë se mesnata dhe do të duhet t’i lutem të tregojë mëshirë. Mund t’ju siguroj: Nëse keni një kundërshtim të tillë në shtëpi dhe i dëgjoni ata, do të bëheni të pamposhtur jashtë katër mureve tuaja. Atëherë mund të bëheni edhe Mbret i Shqipërisë!
Linku i intervistës: https://www.zeit.de/zeit-magazin/2025/32/edi-rama-karriere-opposition-macht-frauNDIQE LIVE "PANORAMA TV" https://www.panorama.com.al/tv/index1.php © Panorama.al
Te lidhura
Edi Rama flet për revistën gjermane ZEITmagazin: Opozitën më të ashpër e kam në shtëpi! Sazani, “turizmi i ri mesdhetar”, jemi në negociata me Kushner për një projekt elitar
Asllani ngul këmbë të qëndrojë te Interi, drejtuesi i zikaltërve: Kur paguan rroga të mira…